ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Ако во „Топкаписи“со секој чекор, од една во друга одаја, се очекува изненадување поради блесокот на драгоценостите и накитите, во европеизираниот дворец - сарај - „Долма Бахче“ фрапира раскошната архитектура од барокот на деветнаесеттиот век, кога сарајот е и граден, полн со едно достоинство, со еден тежок раскош во мебелите, каде што сè е во кристал и позлатено: од креветите на султанот и на првата султанова жена, па до оние столови во собата за ручање, каде што и денес е останато така како што било некогаш, кога во овие огромни простории живееле султаните...

И така се откриени лековитите темални води на Пјештани, во почетокот на деветнаесеттиот век.

Книжевноста на деветнаесеттиот век настојува местото на настаните да го именува и да го постави пред раскажувачот како зададен простор, услов за карактеризацијата и индивидуализацијата на ликовите, додека книжевноста на дваесеттиот век го изразува присуството на градот низ раскажувањето, низ сомнежот и колебањето на перцепцијата, иронијата и лажливата самосвест.

Иако романот за Лукач е граѓанска замена за епот, трагањето по автентичниот живот коешто, според мислењето на Лукач го придвижува романескниот ум, дури во деветнаесеттиот век непосредно ја зафаќа целината на градскиот живот.

Всушност, додека со Бенјамин го следи Бодлеровиот шетач во културната престолнина на Европа во деветнаесеттиот век, на толкувачот му останува неизговорено прашањето: каква е урбаната вистина, по што таа се разликува од руралната вистина? okno.mk | Margina #26-28 [1995] 160

Градот е премногу голем, мегалополисите на деветнаесеттиот век и нивната хетерогена урбана популација бараат сложен, тежок поетички израз, а не проѕирност, леснотија и спокојство.

По демографскиот бум во Европа во средината на деветнаесеттиот век, масите се зголемија над очекуваната мерка и едноставно со својата бројност ја беа проголтале елитата.

Малубројната елита, за да не исчезне, се сокри во своите недостапни градини, да ги чува своите вредности за некои подобри времиња.

Досега има можеби неколку домови претворени во музеи на сликари од деветнаесеттиот век - помислувам на црквата Фредерик и Августус Св.

Сепак, оваа нова институција е вистински предизвик.

Елитите низ историјата, вели Гасет, беспрекорно ја контролирале масата, бидејќи размерот меѓу аристократијата и граѓанството бил разумно распореден.

Последнава мисла би можела да биде и мантра за новиот музеј на Енди Ворхол. (...)Соединетите Американски Држави не можат да се пофалат со многу музеи од ваков карактер.

Иако во раните години на деветнаесеттиот век оваа дејност беше ценета и се сметаше за сериозен и корисен метод во процесот на истражување и обликување на стилот на писателот, многу повеќе отколку што тоа било пракса во изминатите векови, постоеше уште една струја со тенденција да направи пресврт во статусот на преведувачот.

Во доцните години на деветнаесеттиот век и почетокот на дваесеттиот, алкохолот не бил достапен за младите генерации.

Оттука, сѐ поголем број на британски и северно-американски студенти кои ги читаат преведени делата на грчките и латинските автори, или ја учат значајната проза од деветнаесттиот век или драмските текстови од дваесеттиот век, ги третираат преведените текстови како да се напишани на нивниот јазик.

Во Европа, коката почнала да се употребува во средината на деветнаесеттиот век, кога германските хемичари Фридрих Гедак и Алберт Нојман го изолирале главниот алкалоид од лисјата на растението, познат како кокаин.

Западната медицина за прв пат почнала со употреба на канабисот во 1840-тите и низ целиот деветнаесетти век бил употребуван како лек за сѐ, од менструални болки, главоболки и несоница до труење со стрихнин и делириум тременс.

Моќната Англо-Саксонска анти-теориска традиција се докажа (за несреќа) откако се интегрираше со завештението на зборот „преведувач-слуга“ што се појави во деветнаесеттиот век, во англиските говорни подрачја.

Посебната грижа за репродуцирање во „period flavour”, со користење на архаизми во преведените текстови, во деветнаесеттиот век, често го правеа текстот на ЈЦ непристапен за читателот, многу повеќе од самиот текст на ИЈ.

Во втората половина на деветнаесеттиот век, на пример, се ставал (според желбите на Рускиот цар, Сара Бернар и тогашниот принц од Велс, Едвард) во виното Vin Mariani, а во 1886 излегол и првиот безалкохолен пијалок што содржел кокаин, Кока-Кола.

Завештанието што го остави деветнаесеттиот век значеше и голем дел од времето што студиите за превод на англиски јазик го посветија на проблемот за соодветен термин кој би го дефинирал самиот процес на преведувањето.

Овие два става, од кои првиот воспоставува хиерархиски однос во кој ИЈ ја игра улогата на феудалец- врховен господар барајќи безусловна лојалност од преведувачот, а вториот воспоставува хиерархиски однос во кој преведувачот е ослободен од било каква одговорност кон инфериорната култура на ИЈ од текстот, коегзистираат паралелно со зацврстувањето на колонијалниот империјализам во деветнаесеттиот век.

Можеби дури ќе успеете и да го заборавите додека се шеткате меѓу несмасните надгробни споменици од осумнаесеттиот век, понекогаш налик на вазни, што можат да се добијат на некоја уметничка лотарија, но почесто личејќи на облаци вкаменета пена од прашок за перење; потоа меѓу надгробните споменици од деветнаесеттиот век, интересни поради мешањето на рускиот класицизам и уште по нешто руско, се чини, духот на апсолутизмот и, најпосле, помеѓу надгробните плочи од последниве децении, неромантични, каков што е обичниот алат.

Но, потоа на неговото лице се појавува некаков стратешки израз, потоа засилено-рамнодушен, и вам како да ви е полесно.

Првите психијатриски дефиниции за девијантната сексуална ориентација, разработени во поодминатите години на деветнаесеттиот век, не биле дефиниции за хомосексуалноста, туку за превртувањето на половите улоги и за трансродовоста: „спротивното сексуално чувство“ на Карл Фридрих Ото Вестфал од 1869 и Ариготомасовата „инверзија на сексуалниот инстинкт“ од 1878 година.43

Отпрвин, тешко дека нешто би било понегеј од Аида, која е сочинета за формалните прослави по повод отворањето на Суецкиот Канал.

Во САД, сексуалните, емотивните и романтичните врски меѓу мажите, кои некогаш биле конвенционални, почнале да се разводнуваат долго пред крајот на деветнаесеттиот век, а средносталешките мажи почнале да го избегнуваат телесниот допир со други мажи од страв да не бидат сметани за девијантни.55

Или, попрво, како може да има култура на машката хомосексуалност ако нема докази или дури и можност за постоење на процес на примарна социјализација, на оној вид социјализација што се одвива во најраното детство?

Сексолозите од деветнаесеттиот век, секако, биле изразито против истополовото сексуално однесување, но таквото однесување, иако очигледно девијантно, само по себе не претставувало непогрешлив знак за сексуална различност,46 дури ни според големиот германски авторитет за сексуалната перверзија, Рихард фон Крафт-Ебинг, кој „перверзијата на сексуалниот инстинкт“ внимателно ја разграничил од „перверзноста на сексуалниот чин“.47

А француската култура, во некои од своите генерички облици и одлики, може да им биде заедничка на луѓе што не се Французи, но кои живеат во Франција или ѝ се восхитуваат на француската култура или кои се идентификуваат со француската култура или кои усвоиле некои стандардни практики што ја карактеризираат француската култура. ‌Впрочем, поимот „култура“ изгледа некако сурово, непрецизно и сосема врзан за културата за да се користи во овој контекст – поим од деветнаесеттиот век, европски и повремено шовинистички поим, извалкан со неговата вмешаност во подемот на национализмот, со појавата на научниот расизам, со развојот на викторијанската општествена наука и со ширењето на западниот империјализам, за кој идејата на културната надмоќност понекогаш овозможувала згодно оправдание.

Културните групи ковенционално се идентификуваат во однос на јазичните заедници.

Можеби е стамена, но не е сериозна.

Може ли да најдеме подобар пример за високопарната прослава на официјалната, хетеросексуална култура одошто е оваа парада на империјализмот, на милитаризмот, на колонијализмот и на европскиот шовинизам од деветнаесеттиот век?

Таа на средните сталежи им е начин да се издигнат, нешто како Веда во Милдред Пирс, преку презир кон сѐ што е средносталешко (Веда е најсредносталешка токму кога ја презира љубовницата на татко ѝ зашто била „упадливо од средниот сталеж“).

Сигурно, тоа било тогаш, а сега е сега.

Меѓутоа, геј-режисерот Исак Џулиен, во својот сјаен краток филм Настојникот (The Attendant, 1993), без колебање ги испитува историјата на ропството, нејзиното претставување и нејзиниот поживот во современа Британија така што режира меѓурасни геј-садо-мазохистички сцени во музејот Вилберфорс хаус, установа што се наоѓа во градот Хал, во која се слави животот и делото на борецот за укинување на ропството Вилијам Вилберфорс и во која се наоѓаат некои од највеличаните уметнички предмети создадени од аболиционистичкото движење во деветнаесеттиот век.

Зениците му беа ненормално широки... [а] во нив имаше некој стаклест сјај [итн.].241 Како класичниот инвертит од медицинскиот дискурс во деветнаесеттиот век, според неговиот прочуен, сатиричен портрет од Мишел Фуко, Пол од тмурниот опис на Катер излегува како „лик – минато, историја на случај и детство, облик на живот; и морфологија, со индискретна анатомија и можеби со мистериозна физиологија“ (тука зборува Фуко, а не Катер).242

Никој никогаш не ги нападнал вредностите на буржоазијата онолку жестоко како самата буржоазија (помислете само на Флобер или, впрочем, на целиот жанр на буржоаскиот роман од деветнаесеттиот век). ‌По самата своја дефиниција, тогаш, мелодрамата е неуспешна трагедија.

Понатаму, каква смисла има да се зборува за култура без да се упатува на процесите на социјализација и артикулација?

Омразата, омаловажувањето, жегливиот презир со кој општествено постремежливите припадници на средниот сталеж гледаат на средносталешката култура, а со тоа и си ја потврдуваат надмоќноста и исклучителноста, се непознати надвор од средниот сталеж.

Самото поимање на културата, особено во неговата класична, антрополошка формулација од деветнаесеттиот век, претпоставува средишна, дури и основоположничка улога на јазикот.

Очите му беа впечатливи поради својствената хистерична бистрина и постојано се служеше со нив на некој свесен, театрален начин, што многу дразни кај момче.

Какво е значењето на тој гејски стил на изговореното?

Само во онаа мера во која феминизмот е повеќе од едно прашање на специфични реформи тој е аналоген со комунизмот од деветнаесеттиот век.

Затоа современата феминистичка политика е поаналогна со аболиционизмот од осумнаесеттиот век отколку со комунизмот од деветнаесеттиот век.

Како што во деветнаесеттиот век беше тешко да се предочи какви можат да бидат нештата без приватна сопственост, во осумнаесеттиот и раниот деветнаесетти век беше релативно лесно да се предочи еден свет без робови и ропството да се смета само како остаток од варварското доба - морално неподнослив за нашироко прифатените интуиции.

Во деветнаесеттиот век религијата и затворските институции конечно ѝ ги препуштија лудите на психијатријата.

Лудилото веќе не беше грев кон Бога, ни злосторство, туку попуста егзистенција, промашен живот, живот како неискористена шанса.

Сади Карно и неговите следбеници, во деветнаесеттиот век, согледале дека не е практично, иако не и невозможно, да се опише секое заемодејство бидејќи повеќето физички системи содржат зилиони делови.

Посува и поковчеста отколку што ја знаеше потсетуваше на стара и строга мома од литературата на деветнаесеттиот век и беше вистинско чудо зошто не креска кога говори туку има мек и по малку тажен глас натопен со збунетост. „Вистина е“, му рече. „Јован е на лекување.“ Отец Симеон се наведна гмечејќи ја допушената цигара со врвот на својот чевол.

Дури и оној внук на синот или на внукот на зографот од првата половина на деветнаесеттиот век, иако сега издуван, јунак и артилерец во српска или бугарска батерија од балканските војни, седеше под сенка со чанак попара пред себе, давеше муви во реткото млеко и мавтајќи со лажицата пееше со децата.

Тоа се случило во последната година на деветнаесеттиот век, пред Велигден на седум или осум дни, еден наспроти друг стоеле крај жолта чеза со спрегната кобила и со бело ждребе - црвенокосиот бег куп стврднато нишеста во кожа и облека и попот Зафир Јосков Вртипоп, испотен човекојадец во долга мантија, и се искажувале почести како двајца великани, првиот со имот и власт, вториот со знаење да ја надитрува смртта.

Стварноста ја сочинуваа застојани градови во распаѓање, низ кои потхранети луѓе шлапкаа во чевли што пропуштаат, живееја во закрпени куќи од деветнаесетиот век кои постојано смрдеа на зелка и на нужник.

До крајот на деветнаесеттиот век повторливоста на овој модел стана очигледна за многумина посматрачи.

Проблемот што да се прави со вишокот потрошни добра беше латентен во индустриското општество уште од крајот на деветнаесеттиот век.

Мораш да се ослободиш од тие идеи од деветнаесеттиот век за законите на Природата.

Се разбира дека не. Ги измислиле биолозите на деветнаесеттиот век.

Новите доктрини никнаа делумно поради насобраното историско знаење и поради созревањето на историското чувство, кое пред деветнаесеттиот век одвај постоеше.

Отсекогаш ли беа тука овие видици од црвоточни куќи од деветнаесеттиот век, со ѕидови потпрени со искосени греди, со прозорци закрпени со картони и со покриви од 'рѓосана тенекија, со смешни дворни ѕидови накривени на сите страни ?

Социјализмот, теорија што се појави во почетокот на деветнаесеттиот век и претставуваше последна алка во синџирот на мислења што се протегаше назад сѐ до бунтовите на робовите во Античко време, сѐ уште беше сериозно заразен од утопизмот на минатите времиња.

Овие движења стекнаа углед со нивниот активен отпор на германските сили".

Според нив "силата на овие движења, во врска со силите што ги претставуваат традициите од деветнаесеттиот век и последиците од нивниот судир со тие традиции, ќе зависи разбирливо од настаните на Балканот и во таа етапа ќе зависи од политиката усвоена во однос на нив од страна на Велика Британија, Соединетите Американски Држави и СССР.