ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Како син те молам, кажи кој?!

Краста: Кој, Тики?

Грета: А сега кажи кој те натера да ги направиш тие гнасни злодела?

Триесет и двајца се прасиња, 14 се кокошки, а тринаесетмина се магариња!

Ме гледа нешто зачудено и ме прашува: - Ме познаваш мене? Кажи кој сум?

Нека ми каже кој што сака, но тоа е така!

- После ќе гледаме, сине, - вели таа. - Да ги најдеме прво твоите цртежи. Кажи кои беа. - Учителот ми рече дека избрале два.

Бузо не кажа која била причината што го натерала Едноокиот Полип на таква гнасна и нечесна акција; Ѓеле донекаде ја објасни причината зошто сите на бродот не се согласиле со капетанот и енергично се побуниле против неговата желба, но требаше повеќе и поубаво да ги објасни и расветли душата и срцето на тие луѓе; Васе доста лесно мина преку храброста и смелоста на оној што со маки ги раскинал јажињата и го ставил на коцка својот млад живот; Марко не го протолкува и не кажа ништо за крајот на приказната.

Па иако бесам тебе денески, пријателски ќе бесам јас, — удри и на шега Арслан.

Ако кажиш кои се тие пезевенци, нека платат тие со главата свој, зошто да одит твојот глава за туѓ олеле.

— Кажете бре, ќопеци, кажете кои сет лошите луѓе, сега ќе симнам, — беше единствениот одговор на Арслана и јузбашијата.

Но сега првен кажи кои сет твојот ортаци, па кога ќе туркаш мене иди слободно. Ама знај оти...

Најпосле Турците не се задоволија со овие мачења.

— Тогаш сите вие кумити, нема што.

Толе се реши да му се кажат кои се.

Што е овој зулум од тебе денеска?

Жими вера, кажете кој сет, донесете мене нив овдека, бркајте вие работата. Инаку сите под нож ќе клавам.

Но се заинати жена. Запна: — Ако не ми кажеш кој се, ниту месам, ниту печам; па ако сакаш тука на прагот пресечи ми го вратот.

Не ми кажаа кој знае што. Си отидоа.

Луѓето обрнуваат внимание на многу работи.

Подот од ѕидот до ѕидот беше прекриен со лисје од кокосова палма.

Играчите тоа го докажуваат: потоа, зад сцената, ми кажуваат кои приказни најмногу им се допаднале. Kако да поминеш, удриш, паднеш и потрчаш.

Скоро ќе се врати мајка им и таа ќе им каже кој е виновен што им изгаснал огнот.

Сега моите посетители почнаа речиси неисцрпно да кажуваат кој, каде, кога и во какви околности успеал да види некој црн човек.

А тогаш, кога ја качиле бомбата на кола, Трајана ги набркала сите седуммина мажи, сина си Ѓорета намерно го испратила да оди двесте-триста чекори напред пред колата, божем за ако има камења да ги отстракнува и да ѝ кажува која има дупки, а сама, откако се прекрстила, ги повела воловите, и - нога за нога право прудолу.

Првин, жителите на Потковицата си мислеа дека се свампирил пустиникот Акиноски и дека таков, повампирен, бара да си ја врати крвнината, макар и од погрешен човек, макар од кого ѝ да е, па престрашени ја избегнуваа гората, (дури и овчарите уште од зајдисонце се прибираа дома) а тој, Арслан бег, со пушката в скут, на коњ, со дружината по себе, акаше низ полето, но само од изутрина до навечер; и не одбираше ни од изорано ни од посеано, ни од ендек ни од дол, божем за да се сретне со него, со отворот што го галатеше, а всушност ги вијаше и ги поткупуваше воловарчињата и аргатите да извардат и да му кажат кој се крие зад гласот.

Потоа откако стрико Никола ги пратил домашните на спиење, ним, на стрика Никола, на стрина Николица, на Атанас и на Бошета човекот им кажал кој е, од кај доаѓа и кај оди.

Кога стигнаа на Зедница, и после, додека минуваа низ населбата, жените со кофи истураа вода пред нив, за да им помине лесно работата, како по вода, а полицајците сè уште уверени дека ќе успеат да ги убијат Ѓорета и мајка му Трајана, некако радосни, скокнаа во џипот и по Пазарџиски Пат одмаглија накај Прилеп.

„А зошто човекот го сметаш за смешен?“, прашувам јас. „Бидејќи е таков“, вели Огнена. „Се по нешто измислува за да те збуни“.

„Знаеш дека за тоа не втасав да го прашам човекон кој ме доведе во планинава“, одговори мајка ми.

„Ајде“, и реков „штом толку знаеш кажи кој е?“ „Оној, смешниот Боге од Бањи“, вели.

Ја замолив мајка ми да ми каже кој точно го дотуркал каменот, а таа се насмеа веројатно изненадена и самата.

А зборот Ну, на што ти личи, ако знаеш дека во словата сочинети на сите јазици на овој свет прво се кажува кој, а потем што?

И тогаш, како deus ex machina, од публиката излегува една група луѓе, една чудно занесена група луѓе коишто сите паѓаат на колена пред девојката, се поклонуваат, ја бакнуваат земјата пред нејзините очи и низ целата просторија отпрвин тивко и срамежливо, а потоа сѐ погласно и посмело -------------- ...започнува да се рони музика, како да е девојката карпа а музиката бран којшто ја удира, ја руши и ја милува : “...кажи како ти е името, кажи кој ти ја даде таа снага со која - моето дно во небо го престоруваш?

Времето е кратко за да може да се каже се – зборуваше старецот, притоа одбегнувајќи да каже кој е. – Ти немаш причина да се сомневаш во мене.

А вам ќе ви кажам кој како се викал и каде лежи.

За г.Бешков попрашајте кого сакате во Битола, било тоа од персоналот на тамошните консулства, било од бугарските учители, било од влашките, било од граѓаните или најпосле од Циганчињата со кои има разговарано г.Бешков, постојано одејќи по градот без работа, и сите ќе ви кажат кој е г.Бешков.

„Гробовите се нашето вечно живеалиште“, велеше попот: „тоа е нашето село најголемо; колку пет села во него има; сите оние што од памтивека живееле во селово - тука лежат; и ние тука ќе лежиме; гробовите, браќа мои, се вистински споменици, историја: кажуваат кој бил, кој се родил и кој живеел и умрел; која и каква фамилија била и како живеела: богато или сиромашки; која двоела од устата да направи надгробна плоча, да остави белег, знак, зад себе; тие што не мислеле на тоа, оставиле само керамитка, искршено фенерче или стар цреп да ја заштити свеќата од ветер; некои гробови воопшто не се знаат каде се, кај лежат низ трњето, кај треба да се однесе задушница и каде да им се отпее молитва; на некои гробови им се распаднал крстот, им се избришало името; мртвите, драги мои, ако не се бараат и ако не се спомнуваат - се забораваат“.

Мојот братучед во квечерините ја симнуваше планината на своите плеќи и лежејќи на сламарникот со лицето нагоре врз кој само што не паднале налепените весници од таванот и оти во мислите бегаше до долното предградие каде што фодулка ја доеше малечката со козјо млеко и оти со очите сакаше да го продупчи таванот и бетонот и да стигне дури до лешочките шуми кај својата марија и оти и којзнае дали знаеше дека седам на штицата спроти него со нозе во меката коса што ја отсекле ножиците на нанчо од главите на бегалците тој напати мласнуваше скрцкуваше со забите како да дроби нешто и не слушајќи дека го прашувам дали нешто знае за оние од брегот на реката ама затоа пак ме слуша нанчо кој се врти околу една жолта тиква од која одлупува портокалови шлупки и вели ах оние мајмуни оној стар прч везден што молчи оној со долгиот врат кој како да му е врзан за половината и она детуле со 60 okno.mk бела коса што везден му седи на рамењата да вели нанчо ги знам како не ќе сум ги знаел сите ги знаат оти везден се прпелкаат во песокот и долу во косата паѓа уште една портокалова шлупка и продолжува нанчо живеат откаршија на она коматче бетонска плоча што стигнува до ќошот и се имаат заградено со црна книга скинати вреќи и ламарина и молкна а продолжи само неговото штрак штрак штрак и жолтата глава веќе не беше жолта туку којзнае каква со голем трап по средината на вратот и трапот се качуваше до врвот на главата и додека помислив дека таа глава ќе почне да вреска оти е така страшно нагрдена нанчо помина со малечка метла преку неа по вратот и рамењата и од столот стана една голема снага ги исклешти забите во мене и во братучедот кој веќе пушташе писки низ носот сполајти му рече на нанчо спуштајќи му книжна пара во раката па одвај успеа да се протурка низ малечката врата и додека вратата беше отворена во слабата светлина на денот што си заминуваше привидов нешто како голем сандак обесен под најгорната плоча и една дебела ортома што се спушташе дури до земја ете таму живеат вели нанчо и дебелана ортома што ја гледаш ама не дорече оти братучедот се беше степал со некого во сонот па мавтајќи со рацете скокна од сламарникот рече бре да така вие со мене и после не сакаше да каже кој му се пикнал во дремката истрча од одајчето на нанчо истрча во крајот на денот а по него и јас и се вративме зад насипот да ја преспиеме ноќта врз најгорната плоча под самиот опул на ѕвездите

Е, ама с¯ јас, с¯ јас не бидуа, бре браќа, па и вие нешто речете де, кажете кој ќе отцепит дрва?

- Али вака, бре воденичаре, ќе ми праеше откоа умрам; ами ако кажам кој си.

- Еј, еј, море мажу, море будало - си рекла сама со себе жената - не си земаш една измеќарка да ти ја крепи куќата, туку му нарачуаш на метлата, таја да врши работа.

- Оф, мори ќерко - је рекла мајка је - стани, работи, оти тој одошто јет муд'р, мажот ти, ѓоа на метлата му нарачуа, ја тепат неа наместо тебе; тој праит: нагоарам ти ќерко, дошикај се снао!

Само да ми кажеш која е таа клупа, за на време да се подготвам.

Зборуваше за некои луѓе што го бркаат, за некои луѓе што убиваат за пари, вели, ама не кажа кои се тие луѓе и што им погрешил за да го бараат под дрво и под камен.

„Круме Арсов гореше, сега умира далеку и од нас и од Кукулино. Кажи кој го запали.“

„Не сум виновен, се колнам. Онисифор Мечкојад ми скрши ребро.“

Тие го колнат и со месец и со крст да им каже која е таа Наполинка.

Така ми велеше и ме прашуваше загледана во мене со широко отворени очи (така ми се чинеше во ноќта во која ништо не можев да видам, во која никој не можеше да ме види) поткрената на прстите за да може полесно да ми се вџари во очите (сигурно ѝ се чинеше дека така ќе го направи тоа), да го открие одговорот пред да изустам, пред да ѝ кажам кој сум.

Не сакаше да ми каже кој ми е татко. Со кого ме зачнала.

Турчинот, треперење под ветер дожд, како да очекувал глас, човечки и овоземен, брза да се претстави да каже кој е, како со тоа да ќе знае и каков е.

Само кажете кој е тој и јас ќе ви кажам сѐ што сакате.

Но да се следи историјата на целиот тој период, да се каже кој се бореше против кого во секој даден момент, беше сосем неможно, зашто во ниту еден пишан запис или изговорен збор не се споменуваше ниту едно друго сојузништво освен постојното.

Не можеше да се каже кој е посреќен - Марија или Карл.

Судот да му каже кои се неговите должности кон детето...

Јас е јазик јаз'к да ми е ако не кажам што гледам што слушам ако не кажам што правам што направиле од мене што насетувам што насетиле и без мене и по мене за да има сеќавање јазикот ако не кажам кој се огрешил во име на народот, во име на Бога со предумисла со завист од зловолја во злодоба кој понижувал, истребувал, казнувал жива сода прскал со жив збор во очите на бедните и блудните крстените и недоречените слобода кој презирал не давал одземал кој се повлекувал предоцна и без крепост кој се тешел, кој се правдал ако зло правел - зло не кажал јавно!

- Прво кажи кој воденичар си, па ќе ти кажам кој сум.

Така редум, без нишан, тој ги брои купиштата земја и само тој знае да каже кој каде лежи.

Му кажав кој сум и дека го познавам.

- Јас ќе најдам каде да фатам. – рече Луман налутено. – И да ти кажам: другпат да не чекам како вечерва да ми кажеш кој платил кој не.

Тогава Мариа фати да кажува кој е себеб бил на нојната мука и страдание, и рекла: „Досега сам таила, но ако е волја Божија сега ќем да кажем, — зашто сам јазе на вашио цар ќерка, ама ми завиде маштеха ми, та сам това потеглила.

Но кој може сега да ти каже која е прогресивната страна? Можеби лажеше.

Ќе им кажеме кои сме и што сме и ќе се пуштат.

- Ако не кажеш кој си, нема да отворам, - се осмелив да проговорам, забрзано дишејќи од возбуда.

Избран ли е наврапито, избран ли е со некаква злоба меѓу толкумина други, или пак со него валијата, сметајќи го за слабак, одново си поигрува ликувајќи, за да му каже кој е заправо тој, не она што мисли, па да го понижи, и да го примора уште еднаш на покорност и спремност да биде благодарен на сѐ?

Оди, се враќа, молчи и таи, а во него сѐ понапред избива потребата и го гори, да каже кој е и што е.

Излезе пред него еден старец и, ни пет ни шест, му рече: - Малчо, кажи која желба сакаш да ти ја исполнам!