ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Само лошо информираните се оптимисти, често ни велеше.

Но, домаќините во Прага ни велеа - Среќно преку Цинвалд!

Васе ни велеше: во неа целиот свет е собран.

Татко често ни велеше дека книгите вистински ни припаѓаат колку што ќе соумееме од нив да извлечеме живот, да откриваме нови излези во сегашноста и за иднината.

Устите им беа полни со големи и гневни, многу значајни и звучни, итри и пламени зборови кои без прекин беа дополнувани со гневно кренати и стегнати тупаници, рацете не им мируваа, туку само се закануваа и со прстот вперен во нас чиниш ни велеа – ТИ и ТИ и ТИ, што чекаш?

Почнаа да викаат по нас и да ни велат да се вратиме.

Доаѓаат тие, Бугарите велам, и ни велат дека сме Бугари, та со камиони ни носат износени алишта, среде село растоваруваат од камионите вреќи со брашно, грав, леќа, шеќер и пакети со некакви слатки за децата, сокови, кока - коли, па дури и вода.

А наредбата беше да не си изразуваме љубов, да не крадеме, зашто ние бевме народна армија, излезена од народот, така ни велеа.

Ни велеа дека дури и ќе нѐ ослободат од Турците, а ние за возврат требаше да одбереме дали богослужба ќе слушаме на бугарски или на грчки јазик.

Итромани, им ги продаваа и нам ни велеа дека по налог на партијата ги праќаа на фронт за да имаат нашите што да јадат.

Така ни велеше. А нашата учителка во декември 1947 година, кога се отворија македонските училишта, постојано ни велеше дека нашите татковци и браќа се борат за Македонија.

Така ни велеа и не убедија и ние сами за рака фатени ги доведовме до границата.

Ни велеа - за болниците, за ранетите.

Ако ме одвоите од дрвово, тоа ќе престане да ме сонува и мене ќе ме снема!“

Секојпат кога чуварите ни велеа дека времето за прошетка во паркот е завршено и треба да се вратиме во своите соби во болницата, една девојка го прегрнуваше најблиското дрво легнувајќи на земја, и долго се бореше додека не ја одвоеја, врескајќи: „Јас сум сон на ова дрво!

Кога врвев над амбарите, под душемето, се ежев сиот зашто кога сакаа да нѐ смират, старите ни велеа дека ќе нѐ фрлат во амбарите, во кои живеат и се кријат големи, троглави змии што ќе нè проголтаат на трепнеж.

Тие ни велеа дека сме биле ние христијани, а ние тврдевме: А бре брате, христијани сме, ами што сме!

Јагиќ ни вели дека јужнословенските јазици се и биле синџир од наречја; исто така дека сите јужни Словени до образувањето на бугарската, српската, хрватската и словенечката134 држава се викале со едно име -Словени.

Но новите управници во Бугарија ни велат: тоа е Русија крива; Русија се плаши од една голема Бугарија и затоа: таа го кладе Фирмилијана, таа сега не сака да ѝ даде на Македонија автономија, таа не нѐ остави нас да се подготвиме и да војуваме со Турција.

Збунета сум... Ѝ помагам да се подигне, па ѝ ја додавам чашата со розето: - А јас се сеќавам на твоето детско гласче кога ни велеше дека сме силуети што минуваме низ маглата – Сум го заборавила и тоа, иако мислам дека сум била во право.

Ни велиш оти си дошол кај нас со љубов и со чисто срце да ни проповедаш за Радосната Вест, како апостол на Христа, најблизок до Учителот во зборовите и во делата свои.

Ѓеро му вели: „Бива, ќе дадеме...“ „Што правиш, бре Ѓеро?“ му велиме, а тој ни вели.

Зема чај и седнува на масата до нас. „В џенем фатите“, ни вели.

се фаќа за носот и повраќа, некој снебивлив и кревок човек, ние одиме и смрдиме, ни смрдат алиштата, ни смрди и дишењето, душата, одиме меѓу пушки и штикови в затвор, а таму - пак сослушувања, нови премрежиња, кај ви се пасошите, ни велат, ги фрливме в море, велиме, од страв да не бидат откриени, велат, не од страв, туку од радост, велиме, не можеш со ѕидон да се разбереш, ние кажуваме едно, тие прашуваат друго и ништо не помага, нѐ осудуваат на смрт со стрелање, мене, Стевана Докуз, Илија Јованов, Добри Закоски, Јоше Богески и Силета Плевнеш, Стеван се тресе, го собира срцето ко полжав роговите и олкави солзи му се тркалаат по образите, му паѓаат в уста, а тој само шмрка и ги подголтнува и идат две војничиња со муцки од глушец и со ситни очи како топуски и ни собираат сѐ што имавме купено: чевли, шапки, палта, панталони, обетки и прстени за жените, џепни сатови, пари, сѐ, еден зема, другиот ги собира на една мушама, ги подврзаа плачките и ни даваат белешка, што зеле, ја подврзуваат мушамата со крајовите, ја креваат и си заминуваат, отиде печалбата наша и седиме, никој не заспива, од утре ќе имаме напретек време за спиење, уште една ноќ живот, си светкаме со очите и прашуваме кој го фрли прв пасошот,

Дојде еден каплар и ни вели да ги прерамиме ранците, да бидеме на штрек.

како ние да не сме го врвеле, ама не бре, кој може да нѐ запре, кога ќе те удри улавата мисла, полоша е од стечена суводолица и не гледа кај врви, што ќе откорне, што ќе забере, а босот уште ни вели, вратете се ако нешто не е о кеј, пак вратете се,

А така момчета, вели и појди кај едни, појди кај други, не куражи и благодарја ви на учението, ни вели и ние: покорно благодарим, ќе му одречеме, а шумата свети, мислиш сонцето заборавило да зајде, да се тргне од неа, а сонце нема, небото на твоите рамена се потпира и тука учевме сѐ што си има една држава за да напаѓа и војната си тера и првин се бориме со Грците и со Англичаните и дење-ноќе во окопи, со цела спрема и не смееш да заспиеш, оти ако те најдат заспан, ќе те врзат на сонце, ако е сонце, ако не е дожд, и така ќе скапуваш, 123

И ги прашуваме после зошто се предаваат, кога толку се плашат од Арапите, а тие ни велат: заради жените.

имаше еден безбожник којшто призна дека кога му било најтешко, пак, на небото му се помолил, пак верувал дека нема господ, ама друг и немало до него и устата сама му се отворила да го моли господ, оти тогаш може да ти помогне само тоа што не е до тебе, тоа што не го гледаш, што не го познаваш, што не си го сретнал, господ мора да е и овдека и онаму, вели Илија Јованов, господ мора да е насекаде и затоа не можеме да го видиме и тогаш пак го гледаме офицерот, се враќа: дали сте биле војници, прашува, не, не сме биле, кажуваме, е отсега ќе бидете, вели, смртната казна ви ја заменувам со казна на прва борбена линија, вели, ќе потпишете дека доброволно се јавувате, ќе потпишеме, велиме, како не ќе потпишеме, таму барем може и да преживеете, вели, е ти благодариме, господине, велиме, ти отсега си ни господ, велиме, и одиме му ги бацуваме рацете, колената, чизмите, не бацувајте ме мене, туку потпишете овдека, ни вели, имате штастие, имаме, велиме, и среќа и штастие имаме, сигурно дека е пијан, си мислиме и нѐ одведоа во некоја касарна, ни дадоа алишта и плачките ни ги вратија после пак ни ги зедоа, ама тогаш ни ги вратија, само парите не ги вратија, пари не ви требаат, велат, оти одиме на фронт кон Турција или во Македонија. 122

Вели: - „Жална мајка и на мртво дете се радува“ , велеше Лазор Ночески и му кажавме на босот: вака и вака: О л ’рајт штом е така - одете, ми вели, оти многу не сакаше дека не му забушававме, ама патот не е одовде донде, преку широка вода оди патот, ни вели,

Офицерите, велат, офицерите ни велеа дека тие јаделе живи луѓе. - Не плашете се, им велам јас, вашите глави се сега посигурни.

„Е, ова е вистинското Порто Рико“, ни велеше ти. „Еве баш тука…“

Немаме дури ни храброст да ги прашаме испраќачите на ваквите пораки дали навистина сакале нешто да ни речат?

Како да ни вели: Оди ли? Е, добро е кога добро оди! Но ние не подзастануваме.

Па секогаш ни велеа: - Борејќи се за оваа татковина, се борите за вас.

— Ние, своите деца си ги сакаме, ни вели Димитриос Парцалидис.

Избришете си го тоа, ни вели.

— Тимјане, вика дедо. Војниците се вртат и — иш, иш, ни велат, нѐ бркаат ко кокошки.

На Солун! По три дена демонстрации, ни велат, дојдете да се договориме.

дали тогаш се сети дека жената и детето му останаа во Албанија, не знам што се скрши толку за да стои само заделен, ко забошотен човек, го гледаме ние Радевски, а Апостол Макаровски ни покажува две кабини со врати на заклучување, одете вие во кабините, ни вели и едната ни ја дава мене и на Горачинов, а другата на Оливера Поточка и Манол Форевски, вие сте сепак брачни другари, вели,

До свидања, ни велат, штасливи вам пути.

а надвор веќе почнуваат да паѓаат снегулки, ветрот само ги врти во воздухот, ги пушта и ги втасува, одново ги завраќа назад, си игра шукшуле, што се вели, ги развева како цут од дрвја што се кубат, кој ќе пушти глас, ќе го наполни морето, ни викаат и бродот застанува, а ние молчиме ко глувци во дупка, ги слушаме само чекорите озгора, одат над нас небаре на глава да ни газат, и бродот одново тргна, сега можете и да пеете, ни велат, кај се пеело пикнат в дупка, си велиме, отсекаде бучи клокоти, и гледаме надвор, снегот си навева и се топи, се губи во водата, ако запреме во Костанца, ќе нѐ водат во Букурешт, си велиме и приѕираме во ширината што ни ја затвора снегот, и Костанца ја изминуваме, нѐ водат право за СССР, не ни заспала среќата на сите, вели Апостол Макаровски, сите со нечија среќа се шверцуваме, вели, ќе му украдеме уште некој ден на господ, и почнува некој студ да ни влегува низ процепите од бродот што се отвора однадвор.

Ние веќе го прежаливме јадењето, како да ни вели, уште кога ве видовме, го прежаливме.

Ќе си најдете, ни велат луѓето.

Не оставајте го залакот недојаден, ни вели, некој роднина ќе ви остане гладен.

Само патот ви врви оттука, ни велат, дојдете после кај оградата.

Нѐ втасува Андреја Тарковски и ни вели: — Му помина стравот.

— Тоа го решава Москва, ни велат.

После многу нѐ караше. — Не сте овдека на свадба, ни вели, не сте на излет, не сте на љубовна средба.

— Запрешчено, ни велат, забрането!

Таков човек немало овдека, ни велат.

Каснете колку да не ве шетаат вечерите, вели жената, а со лицето како друго да ни вели.

Ќе го замолиш да се предаде, ни вели и ќе му ја објасниш борбата.

Нѐ кара, кара Џоџо, што му дојде на уста да ни вели, а ние само гледаме в земја.

Нема други, ни велат.

Кај ги водите, ни велат, завршете си ја сами работата.

Ќе ни потурат, ќе ни го подаваат самоделскиот сапун в раце и ќе ни велат: — Мори, ве знаат од дома?

Иде началникот Пиракли и ни вели: — Барам написмено за сите ваши патувања во Југославија.

Сѐ како така некако да ни вели.

Влезе командирот, испеглан, чизмосан и опашан со неколку ремени и ни вели: - Знаете ли вие, дека таму во Егејот нашиот народ крв проплука од тие клети Грци и крв лее, а вие седите тука, особено ти, ми вели мене, седиш, читаш „Нова Македонија“ и „Титов пионер“ и сеир си правиш?

Јани итро се поднасмевна и, чукајќи се со прстот по – чело, рече: - Еј, чукнете се по лејките... зарем заборавивте што ни велеше пред некој ден политичкиот комесар за тоа што им зборувал на политичките комесари другарот Захаријадис?

- На што мисли кога го вели тоа? Ви објаснила?

- Тетка Ане така ни вели на Саше и мене, дека сме биле кич.