ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Наблизу пиштат локомотивите со новите транспорти на живи луѓе со истоштени лица, најчесто со згаснати погледи и пресушена болка на откорнатици, луѓе што брзо, веќе навежбано се товарат во добиточните вагони кои поаѓаат проследени со пискотите на жените, викот на уплашените деца, занемените мажи, воздишките на средовечните, шепотливите молитви на старците пристиснати во своите први, подвижни ќелии, на луѓето што од страв се измокруваат во својата облека, на децата што несвесни за ужасот кој ги обзел нивните семејства, бараат простор за игра, во вагоните тргнати за далечната Полска во кои има едвај место за стоење.

Потоа тој многугласен џагор, го покрива единствениот писок на локомотивата која поаѓа, тешко збивтајќи под товарот на долгата композиција што почнува да ја влече; товар што, од транспорт до транспорт, брои илјадници луѓе, милиони спомени, многу очаи, еден страв и нешто преостаната надеж.

Горештините принудија многу луѓе да се оттргнат од градската врева: железничката станица е претрупана со патници и тешко се добива место во вагоните.

Па сепак, кога стаса беше свеж, како да патувал во вагон за спиење на експресен воз - само дланките му беа црни, како да дробел селски тутун.

Дека беше во прашање зависта сфатив кога реши да го искористи случајов и да ме замеша во разговорот и мене.

Средбава во вагонот, а потоа и моето присуство веројатно ѝ се чинеле и премногу податлива околност за излевање на некоја нејасна завист а можеби и на горчина во која не бев упатен.

И така стигнавме во Одеса. Тука нѐ растоварија и нѐ товарија во вагони.

И додека влегувавме во вагоните се расчу голем плач.

Тука нѐ товарија во вагони и возот нѐ растовари во Браилово, каде имаше многу деца од преспанските, костурските и воденските села и секој ден пристигнуваа и други.

Во вагонот милосрдната сестра е сѐ: и лекар, и интендант и господ: дели по малку од водата, од лебот, од лековите; не остава да се моча по сламата, секому му подава кофа.

Се товарат ранетите во возови; трчаат болничарите и со вар испишуваат крстови по вагоните; внатре вагоните се послани со слама; ранетите си помагаат еден на друг: ги подаваат рацете или патериците и ги прифаќаат оние што со мака се качуваат во вагоните; во далечина екнуваат пукоти, наредба е што побргу да се трга.

лебот во водата и ќе го вртиме со устата за да можеш да го поттурниш со јазикот и одиме така - клан, клун, клан, клун, и душата си ја стегаме во носот, тука ти се дели од телото, тука ти се враќа назад, оти лепчето ти тежи ко плитар во мевот, а водата шмркни ја и измочај ја, во едно ќоше, наалкавме една цепнатинка во ќошето и - тука за да не смрди многу во вагонот, ама пак остануваше по нешто за да смрди, да те штипе за ноздринки и за очи и така преткаме ко глувци во сламата, се чешаме од болвите, ебати печалбата наша, ми жеже, вели Стеван Докуз, овдека вака, под гушата, и бара вода, ја тркала кофата, клоца низ вагонот, па ќе го удри некого, а ние ќе го фатиме Стевана в гуша, ќе се давиме, ќе го седнуваме,

Вели: „Нам, на селаните, среќата ни е променлива, а несреќата постојана“ , велеше Лазор Ночески и запре возот, штракнаа катанците, штрангите, се отвори вагонот и се рашири некоја светлина што се турна во вагонот што се бувна во нас и што после тргна по нас, и нѐ загледува така - гурелави, со пострупени клепки и усти, потечени под очите, со потргнати образи, обесени, разбушавени и со сламки, со осилки во косата, со кучешки болви; нѐ тераат војници, небаре метилави овци, пропрснати и со подмакани слабини, ни тропаат коските, војникот што ни отвори 119

таму ќе ни судат и така не засурмуваат во вагонот небаре добиток за продавање и клан, клун, клан, клун, лазаме за Софија пооди, пооди, - запри, па пак тргни, а ништо не гледаме, имаше само една дупка во отворче одозгора, над нас и не знаеш кога се стемнило, а си заборавил кога било дење, денот и ноќта си ги смешале нозете, ги избришале границите и не знаеме дали сме поблиску до денот или до ноќта, само некогаш ќе подотвори некој, ќе ти остави кофа со вода и по едно лепче - камче за да ти ги скрши забите и пак ќе ја тргне вратата, ќе го штракне лостот, штрангата, а ние ќе го топиме 118

Вели: „За криви колца не треба прав пат“ , велеше Лазор Ночески и ние, седевме ден-два ебали го, може и повеќе да седевме во Варна и после нѐ собраа меѓу пушки со штикови и нѐ водат на воз, а Стеван Докуз уште пред вагонот почна да кука, спомнува жена, деца, куќа, јас го тргам за ракав, да молчи оти со кукањето може да помислат дека вистина нешто криеме и за која странска сила го криеме, и Стеван Докуз ќе се штрекне на тоа, ама пак ќе заборави и пак ќе закука и јас ќе го држам за рака, ќе го шибам в слабина, ќе го штипам и тој пак ќе замолчи и нѐ товараат во еден вагон за добиток ли, за пошта ли, за жито ли, нѐ пикнаа во вагонот, нѐ настегаа в шише и ајде за Софија

Да се пречекори тој раскин кого што луѓето како и да не го забележуваат иако кој знае што воопшто забележуваат тие мрачни луѓе што се качуваат во вагоните на метрото за потоа да се симнат, што покрај превоз бараат тие луѓе што се качуваат пред или по за да пред или потоа се симнат, а што само се поклопува во некоја зона на вагонот каде што сѐ е однапред решено со тоа што никој не може да знае дали ќе излеземе заедно, дали прво ќе се симнам јас или пак оној слабичок човек со ролна хартија, дали онаа баба во зелено ќе продолжи до крај, дали тие деца сега ќе се симнат, ма јасно е дека да бидејќи веќе ги собираат тетратките и лењирите, низ игра и смеење приоѓаат кон вратата додека таму во аголот некоја девојка се стабилизира за да потрае, за уште многу станици да може да седи врз конечно испразнетото седиште, а таа девојка е непредвидлива.

Во вагонот за спиење беше многу удобно. Во купето само тие двајцата.

Сигурна е дека Дине не тргна по нив, дека со двете жени и дечињата останаа таму, како да зауши како се пикаат пак назад во вагонот, ама Борис Биџов секако беше во колоната.

Во прво време оти се совпадна со откривањето на здрвеното тело на старецот во вагонот, таа нападите на повраќање ги поврзуваше со мислата дека можеби е најдобро да му се придружи на некаков начин на старецот оти нема да биде грев ваква изгнасена вистински да се загуби во есенските калишта.

Ни збор за Димостена, ни за Доне, а за Танаско и Танаскоица дека се добри и единствени со кои може лаф да скрши, дека дедо Костадин што го оставивте во вагонот го сместивме на најубавото место на највисокото во рамната земја од каде ги вардел сите нив. И повеќе ништо за него.

Јас не те напикав во вагонот за да си заминеш сама?

Се пробива меѓу луѓето што се растоварат и го подзабрзува братчето Поарно да останеше во вагонот, вака можам и тебе да те загубам!

Чана, зафаќајќи се со петелот, со очите шараше по луѓето потсетувајќи се кои се тука, а кои, можеби надвор или во вагоните.

Петра не е многу изненадена од неговата појава, таа знае дека никогаш нема да ѝ излезе од мислата, го прекорува Проклет да си бре дедо, врколак стар, се залости во вагонот само за сами да си заминеме и колку што сум тешка уште потежок товар ми стави на плеќи!

Риса и Тронда се протуркаа низ проретчениот круг и без многу зборови ѝ помогнаа да го фрлат во вагонот на Чана, во малиот празен брлог до вратата.

Цела недела патуваа наваму, Чана признала во сите вагони, нигде не му го видела суратот, а и како ќе му го виде кога се крена онаа ветрушка на гаковската станица и нѐ напика во вагониве без да го измолкниме од оној проклет брлог каде го имаа сопнато ветровите на претците!

Пелагија клечеше крај неговата глава, го оплакуваше во себе, без глас и без солзи, оплакување што повеќе беше монолог отколку дијалог, всушност не кревајќи ја главата, чувствувајќи со снагата и слушајќи со ушите што се случува во одајата, кој доаѓа и кој заминува, таа му вели на старецот и се надева дека немите зборови што ги пушта во отворените очи во кои сега светот е сведен на таванот, дека незнајно како тие стигнуваат и до оној дел на старецот што уште не е заминат, а и до неговата дебела половина, до бабата Петра, која во мигот го слуша ритмичното вртење на тркалата од возот Ти дедо Костадине ја сврши најдобрата работа така да знаеш ги откорна бегалците од овој батак и ги упати назад во коренот во здивот на дедовците не е важно што ти и јас остануваме тука така ни е пишано зар не така ни било чкртнато да останеме во проклетава рамница за да бидеме дира на нашето талкање оти колку сакаш кажувај му некому дека си бил таму и таму си проживеал тоа и тоа ако не оставиш потврда за тоа како што направи сега ти кога ги напади сите во брегчињата и ритчињата на Македонија а ти остана тука каде што не сакаше да останеш за што јас живата и осрамотената ти сум бескрајно благодарна што ќе бидеме заедно ти во меката кална утроба на земјата јас земјосана калосана врз земјата со тоа што знам дека ти уште сега јуриш да го стигниш возот за да бидиш заедно со твојата благородна баба Петра и внучињата додека твоите коски ќе бидат тука додека еден ден не заминат со мене и не тагувај нема в земји да те положам додека не најдам такво место какво што бараше ти биди спокоен смири си ја душата пушти ја да ѝ биде поткрепа и надеж на баба Петра а ти како што гледаш не си сам не оти јас ти седам над глава туку ако смогнеш сили да ја свртиш главата ќе видиш дека одајката ваша никогаш не била пополна со луѓе отколку сега оти тука се сите што те сакаа ама и оние што те колнеа кога се затвори во вагонот Папокот Корнулов за кои не се знае уште колку ќе останат тука оти се шушка како некои вагони на товарниот колосек се полнат со секакви шејови тука е и Друже Србине кој се радува што не си замина со другите мисли дека барем овие што не се заминати ќе останат со тебе и да знаеш мислам дека е во право зашто еве јас ќе бидам тука Танаско децава школнициве цела година ќе се ловат по широкиве и празни улици! сака да го продолжува својот монолог ама одајчето е полно со тела и врева и таа не си ги слуша мислените зборови, мислата ѝ ја запираат, ѝ ја раскинуваат.

Уште јавувале дека старецот сѐ уште бил во вагонот залостен од внатрешната страна, дека луѓето го хранеле преку решетката на прозорецот, а одоздола, под дупката на средината на вагонот, ставале тенекиња со вода во кои го собирале поганот од старецот и го фрлале далеку во полето.

Некои веќе се растовараат, сѐ што има во вагоните фрлаат надвор!

Остана таму, на станицата, го заборавивме во вагонот!

Никој не прашува ни за познат, ни за роднина, ни кој остана на станицата во вагоните, ни како ќе ја помине оваа опака ноќ.

Додека ги враќаа пљачките назад во вагонот, колоната се губи на кај бавчите.

Петра како да ја слуша Чана или како да ја слушала или како некој друг да ѝ качува нејзе за тоа колкумина наранила со петелот на Петра што се отепа таму горе на станицата удирајќи се во вагон што му го пресече патот кон неговата којзнае каква слобода.

Оти последен нивниот вагон, назад нема ништо друго освен безброј шини што се собираат таму на крајот само во две, а ваму, нагоре, на кај главата на возот, луѓето веќе се раздвижиле и ги растоваруваат бовчите, вреќите и другите нешта што ги напикале во вагоните.

Родна Караколева им рече Не знам, не го видов откако го кренаа од калта, питајте во вагонот кај Чана!

Ама тоа не беа ветровите што ги чуваше дедо Костадин во вагонот, туку тоа беше студениот здив што шибаше од ноздрите на зимата.

Во мигот Чана ја затнува половината врата со својата голема снага, пуштајќи го својот грлен глас во вагонот Стигнати сме во Македонија, народе!

Се појави уште таму, во Гаково, дамна пред да се напикаат во вагоните што ги истурија тука.

Момата на Роса си седнува во топлиот брлог, а Чана веќе сфаќа дека човекон кој по сѐ изгледа е железничар, ги враќа луѓето во вагоните.

Веќе и другите се разбудени, развревени во вагонот, а Чана веќе е на нозе и стоејќи сама и огромна во средината на вратата се прашува себе си а и другите Луѓе бре, кој ја отворил вратата?

Па тие и ги дадоа децата да им ги чува и заради тоа не отиде на фронтот, а таа ги напушти... - така велеа.

Мажите и жените што нѐ пречекаа и нѐ сместија во вагоните, откако тргна возот нѐ прашуваа: - Шти романешти?

Во вагонот повеќето спијат.

Една ноќ ги товаривме во вагони и ги испративме во Булкес. Таму ги населивме.

Двете чорлави, бездомни деца се населија во него и првата преспиена ноќ во вагонот беше една од најмирните, најспокојни и најрадосни ноќи во нивниот скитнички живот.