ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Навикнавме, по вообичената инерција на духот, да ја третираме книжевноста на југословенската федерација како целост, небаре врските меѓу Мирослав Крлежа, Иво Андриќ, Миодраг Булатовиќ и Васко Попа, на пример, се нераздвојни.

Башевски, меѓутоа, оди и натаму, така што античкиот мит за наследениот грев го комбинира со иронизирањето на идејата која во текот на југословенските војни беше поттикната од политичкиот концепт според кој традицијата, историјата и потеклото, се клучните компоненти без кои, наводно, не е можно да се доврши личната, ниту националната индивидуација.

На патот кон канцелариите на југословенските градежници, една верверичка го сопираше вниманието на секој минувач.

Кога ќе се најдев неочекувано во таа приказна час ми се чинеше дека станува збор за еден ктаток миг, час ќе се издолжеше тоа мое присуство во приказнава цела една вечност, а кога гледам на времето како на денови подредени еден зад друг како да станува збор за поминување низ животот и секое подзастанување претставуваше нов детаљ што отвора нова врата.

Значи приказната за војникот на бел коњ почна во последните денови на југословенското кралство, во 1941, и заврши веќе во почетокот на идната година. Траеше значи помалку од една година.

Така, покрај стандардните воени вежби на југословенската армада и цивилното пучанство требаше да биде заучено на соодветен пакет мерки и активности од полувоена природа, за со нивна помош целосно да се инфилтрира во концептот Сите сме одбрана.

Во вилата Магребија на десетина чекори спроти резиденцијата на југословенскиот амбасадор, која некогаш беше мала палата на последниот туниски беј, гувернер за време на француската колонијална власт, требаше да започнат тајните разговори.

Се разбира, не сакав да верувам во неговото за тоа време незамисливо пророштво.

Се разбира имаше и стари ислужени дипломати, кои стануваа привилегирани советници на престижни компании, користејќи ги претходните знаења и врски, за некаков бизнис, но тие беа од друг ков, а можеби и помалку на број...

Неговите зборови, изговорени во резиденцијата на југословенскиот амбасадор, доколку беа кажани пред други можеше да се сметаат за дипломатски инцидент.

И тројцата браќа ги одликуваше изразита мудрост, такт, луѓе на рамнотежа во југословенската федерација и дипломатија, кои дадоа несомнен удел во тие времиња.

Последно му беше служењето во резиденцијата на југословенскиот амбасадор, а пред тоа служел во градината на француската колонијална управа во Картагина.

Сојузниот секретар, кој ја имаше репутацијата на кариерен дипломат, како некогашен учесник во партизанското движење во дипломатијата всушност дојде од ЈНА, во униформа и тука остана до крајот на својата функција, која коинцидираше и со крајот на Југославија.

Тие успешно бродеа во океанот на југословенските разлики, сѐ додека не беше нарушена нивната релативна хармонија.

Во посебно сеќавање ни остана на сите присутни амбасадори од стотина земји предавањето на тогашниот Претседател на претседателството на СФРЈ Лазар Мојсов и претседател во еден период на Генералното собрание на Обединетите нации. Го сметаа за еден од великаните на југословенската дипломатија.

Крај телеграмата беше и писмото на Претседателот на Претседателството на СФРЈ Лазар Мојсов, со кое Претседателот Бен Али, се известуваше за одлуката на југословенското раководство.

Го сметаа за еден од елитните политичари на југословенскиот режим, со дипломатски мисии во САД, во Индонезија и Германија, како амбасадор, но и како една од врвните личности во дипломатското разузнавање.

Можеби причината беше немоќта да се создаде новиот идентитет на југословенската федерација на народи и народности врз хармонија на разликите, низ граѓанскиот демократски модел кој фаќаше корен во земјите во кои се урнуваше еднопартискиот систем, а не врз хиерархиска предодреденост на народите, врз потрага на конфедерален излез и други амортизери на монистичката исклучивост, која подоцна ќе мине и во националистичка еуфорија за владеење над своите и другите!

XXX Животот сакаше, судбината помагаше во моите дипломатски години да го споделам, на извесен начин, во замислената стратегија на Хенри Кисинџер, првиот чекор кон мирот во решавањето на палестинско-израелскиот судир, кој требаше да биде означен со првите палестинско-американски разговори во претседателската вила Магребија, во срцето на Картагина.

Крајот на југословенската федерација, под налетите на силните геостратегиски поместувања во Европа, но и под силата на центрипеталните внатрешни националистички поместување, доведуваше и до крахот на моќната југословенска дипломатија.

— Затоа што ја видов да чита југословенски весници, вели, и ги објаснува ставовите на југословенската партија. ,Наша демократија, демократија новог типа", вели.

Се покажа, вели, дека овие организации биле агентури на Озна и на Второто биро на југословенската армија...

Информбирото веќе донесе Резолуција за грешките на југословенската партија.

— Јас не можам да судам за други партии, вели Апостол Макаровски, иако сметам дека она што ѝ се припишува на југословенската партија е чиста клевета.

Односно, дали Македонија ќе се задоволи со федералниот статус во рамките на југословенската федерација или ќе настојува преку федерацијата да го реализира обединувањето на Македонија во рамките на Југославија или во некој друг вид федерација, на пример балканска или во рамките на бугарско- југословенска федерација во која би влегол и делот на Македонија под Бугарија.

Во тој контекст бил и коментарот во весникот „Њујорк тајмс“ од 13 април 1941 година, во кој се критикувала дотогашната нерешителна американска политика на Балканот, пред сѐ во однос на Кралството Југославија, а се состоела од празни „дипломатски ветувања, без никаква можност САД директно да помогнат во испраќањето воена помош на југословенската војска“.

Но и покрај краткотрајната надеж и оптимистичките написи за можноста од давање отпор на нацифашистичката окупација што можел да биде укажан од страна на југословенската војска, реалноста на теренот била сосема друга.

Освен тоа, излегло и дека „ЕАМ е најперспективното движење на отпорот во Грција“.

105 Меѓу учесниците биле: Луис Адамиќ, американски писател од југословенско потекло и претседател на Обединетиот комитет на Американците од југословенско потекло; Џозеф Ханц, директор на чехословачкиот економски сервис во Обединетите нации; Сава Н Косановиќ, член на југословенскиот парламент и генерален секретар на Демократската независна партија; Богдан Радиша, шеф на печатот во југословенскиот информативен центар во Обединетите нации; Гаетано Салвемини, професор по историја на италијанската цивилизација на Универзитетот „Харвард“; Виктор Шаренков, секретар на Бугарскиот конгрес во Америка; Рустем Вамбери, пензиониран декан на Правната школа при Универзитетот во Будимпешта и претседател на Комитетот на нова демократска Унгарија; Васил Влавијанос, издавач и уредник на „Национален гласник“ и Алварез дел Вајо, министер за надворешни работи на Шпанската република.

Она во што биле сигурни британските експерти, според развојот на настаните, било дека самото формирање на македонската држава во основа не го исклучувало прашањето за обединувањето на Македонија.

САД стапиле во дипломатска акција на 3 март 1945 година со врачувањето Меморандум на југословенскиот отправник на работите во Вашингтон, Иван Франгеш.

106 Со Македонија како субјект по војната уште никој не калкулирал.

Во своите анализи тие сосема јасно му ставиле до знаење на политичкиот естаблишмент дека "поддршката на југословенските партизани можеше да ни ја даде најдобрата воена полза".