ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Сите овие луѓе на кои партијата им беше ветила блескава иднина, само да слезат од планините – за да станат нова класа, работничка класа, силна, челична, виорна, примерна, бестрашна, непобедлива – да ѝ зададат смртоносен удар на победената класа, на нејзините остатоци.

Козарите кои се избавија од големите селски работни задруги, сега, слезени од планините, според татко ми, се најдоа во стапица.

На работ од планината се крева голем пламен. На лицата го чувствуваме топлотниот удар.

Се завртевме веднаш во правецот на кој ни покажуваше тој, но не видовме ниту трага од планина, ниту трага од било каква височинка...

Овој час наш човек ми кажа дека овие дни — салам и тој не знае кога — ќе имаш гости од планина.

Толку за сега. Потаму ќе ти јавам ако излезе нешто ново, а и ти веднаш чини абер ако забележиш нешто слично во твојот мудурлак".

Имаше и неартикулирани бандити од планина кои до вчера стискаа на чкрапалото од калашњиков, а сега стискаа на копчето за гласање.

И така Дуде растеше од Груда до Горда, додека слободата слегуваше од планините до градовите, прво во опинци па во цокули па во чевли, а сирењето што им беше и појадок и ручек и вечера сега го немаше ни за лек, додека се подавија во пипер и патлиџан, барабар во краставици со сите кривини, а девојчињата што ги израснаа крутите селски здолништа немаа со што да си ги покријат пожолтените гаќички па навлекуваа куси панталони од постарите браќа и ги префаќаа нивните кражби по соседските овошки.

Од двете страни е на грмадата од планини , повеќе во карпи одошто во красти, меѓу нив е бунарот на небото по кое се расцветуваат и прецветуваат од облачиња во пропатување, а ти си сред еден усој во кој сонцето само ќе наѕре и зиморливо ќе се скрие.

А што друго можеше и да се очекува, освен да се освести од сопствените блујаници на затворскиот нужник за клечење, кога мртов пијан од бруцошка матежина на доточка и првоток се качил на маса во студентската менза и држел говор - за сѐ и сешто, од прадедо му знаменосец на Мечкина Дупка до дедо му роготрубач на Зајчев Рид, од вујко му рудар во Аргентина до стрико му говедар во Патагонија, ниеден од оваа власт слезена од планините, ниеден од неговото планинско село да е член барем во Управата на спелеолошкото друштво ако не во управата на филателистите. На Републикава, да ја ебам.

- Сум заборавил, чесен збор. Не чувствувам никакви тешкотии. - И сакаш да бегаш од планината.

Јас и ти, планино, остануваме” - шепотеше дедо Димо, следејќи го со замрежени очи својот внук што се разделуваше од планината.

По враќањето од планината и градот и работата ни се помили, а идната година, само биди ни жив и здрав, пак ќе дојдеме.

1 Слегнуваш од планината Во секој бел камен студен извор.

- А како еднаш ми донесе зајаче од планината? - вели Златко. - Паметиш ли како си играв со него?

Му донесе зајаче дури од планината, а ѕвездата еве ја каде е, на ридот, веднаш преку реката.

Имено, на бреговите на долот и во урнатините на Градиште, богомилите, кои науката, зашто смета дека потекнуваат од планината Бабуна, прилепско, ги препознава уште и како Бабуни, во времето на цар Самоил, тука засновале своја населба.

Значи, прочитал исто што и Филозофот од планината Папок на светот што ја викаа.

Му наредија да донесе железо, штици, камења, греди, песок, кламфи, клинови, вртки и одвртки, синџири, железни плочи, клешти, брутови, токмаци, пили и со сите сили да го искачат на највисоката точка од планината.

„Само најмудрите – запишал нивниот doctor mirabilis – оние што знаат значењето на орелот, еленот, змијата, фениксот, на суштествата што го обновуваат животот со моќта на билките и карпите, само тие имаат шанса да го сочинат чудесниот Еликсир, во чија делотворност нѐ убедуваат писмата од Папата што сведочат за прататковската старост на одделни Тиријци, како и 223-те лета што ги преживеа отецот Силвестер, од кого се чува свежата мумија во снежниот храм на врвот од планината“.

Но животот, што почнал така, зел да одминува, се затркалале една по друга годините, а далчниот свет како да ги цедеше преку триста сита добрините, што можеше да му ги искамчи за себе со своите ноктиња еден таков ситен, загубен човек од планините, останат калџија во мајсторските тајфи до својата четириесетта, по скелињата, со рамото, што му паѓало сѐ пониско од тешката копанка, што ја искачувал нагоре по тие дрвени конструкции, од под кои, како пилето од под лушпата, еден ден се излупувало и почнало да живее едно ново здание, секогаш наново, во бескрај.

Слегуваа од планините со своите воени единици, ги преземаа градовите, луѓето ги пречекуваа како своја војска.

А башка, не си веќе проста. Па постои и контрацепција, а ти не си симната од планина.

По ден-два се вратија и другите селани од планината.

Сета дивина слезе од планината и се доближа до селото.

а кога ќе излезеш на горниот крај од планината, долу веќе нова шума пролистала, млада младица, кревка, марула, други ластари се подале и ти само се преместуваш и пак јадеш, само по една широка бука за сенка си оставаш, и јас не сакам така да мислам, вели Стеван Докуз ама нешто ме тера, којзнае во која длабина е скриено тоа што ме тера, дали некаде во мевот, или уште подалеку и подлабоко, а јадењето не е еднаш и не е за еднаш, кога би можело да се најадеш само еднаш и тоа цел живот да ти држи, сто години да не мислиш за јадење, само си работиш, ама зошто да работиш тогаш, си мислам, што ќе правиш со сработеното, ќе се чешкаш, ќе се чешлаш, и зошто ќе ти служи устата, зар само за да ја поганиш, и таа треба со нешто да се подмачкува, да се проветрува, ќе ти скапат забите од неџвакање, од неработа, ќе ти фати пајажина, вели Стеван Докуз и џвака некое чкорче, го толчи, го цеди, а јадењето никогаш не му се познава, никаде да му се види јадењето, дали нешто во него му го јадеше, дали за два-тројца јадеше или му го земаше некој црвец, некој скриен молец во него или некоја друга заседната болест,

Веќе се стемнува. Лаѓа ноќта како црвотечина. Ги полни доловите пред нас до подбелениот венец од планината.

Затоа се собрале во Едрене најсилните јаничари и пошле на арапски биниши да го бараат ајдутот Парамон.

Ослепен, крвав, без една рака или нога, го наденале на кол под скопскиот мост да го слуша плачот на Вардар.

Иако и самиот со десетина рани на своето жилаво месо, Парамон се извлекол да се крие од планина на планина и да остава зад себе запалени сараи и заклани туѓинци.

Било попусто, секогаш се спуштале од планините посрамени и со крвави стапалки.

Сонцето било свртено кон грчот на неговото лице.

Сиот вилает, сиот Балкан, станувал сѐ повеќе прогонета волчица скучна од сомневања дури и кон својот род и пород, бил скаменето животно со душа благословувана само од пеколот - се раѓа на камен, живее на камен, ги лекува раните на камен да биде еднаш живот или вечна смрт; лежат кратовските кули на беговите врз прастар вулкански кратер и лежи на ист таков кратер Лесново со својот манастир, истината лава се купите и излеаноста над Мрежичко под Кожув, над Добро Поле под сенката на кајмакчаланските облаци и на Стара Чука кај Стојаково во Гевгелиско, во преспанските води се огледува со тага варовитата Галичица, Крушово е камен на камен; бегале пред исламски зулуми Мијаците од Дебар, оние од Река и Власите од подалеку и кревале своја крепост, се криеле во ниски врби на смирени варовници и по прнари Брсјаците, но и едните и другите, и исто толку и многу повеќе господарите, ги секле шумите, се градело, се горело, им се носел лисник на козите, потоа од планините се урнувале порои скрка и ги покривале неговите житници, на тој лом да се множат жолтогрлени гуштери и црни скакулци со тешки утроби - се шират степски и пустински површини, земјата уште само со прнар се закитува.

Тоа беше една вечер кога се враќаше од планината и уморен седна крај каменливата ограда на мостот.

Превод: Борис Благоески

Префрлавме дрва, некакви сурови цепаници само што беа исечени од планината; животворната сок им беше претворена во мраз.

Неверојатно личеа еден на друг и затоа, додека се менеа, остануваа слични и потсетуваа на еден смолар од планината што воздивнуваше загледан далеку кон долината жолта од густ плод.

„Ѝ ветуваше дека ќе ја земеш, потоа се ожени за друга. Малку ѝ беа нејзините две деца па ги зеде и твоите поначесто да влече од планините суви гранки, да вари и да пече пченка и тикви, да пере парталосани кошулчиња.

Не ќе го гледа школото во кое ги поминал првите одделенија, а пред кое сега шлапкаат брановите и, не ќе ги гледа редот високи тополи покрај потокот што се урива од планината. А брата си и на животе не повте да го види.

Сонцето кое паѓаше веќе кон запад, ни биеше в очи и зелените падини од планината наспроти ги гледавме само како темни.

I Дождовите деноноќно врнеа; туриваа силно, поројно; не се знаеше што е небо, што е земја: споени беа, измешани, каша; урликаа реките, потоците, трапиштата, суводолиците; влечкаа од планините чакал, гнилеж, дрвја; се разлеваше водата низ селото ги поплавуваше дворовите, куќите, плевните, ќералите, кошарите, гаждарињата, бавчите, гумната, нивјето, трлата, елиците, стоговите, листовниците - поплавуваше сѐ; туфкаа луѓето не можејќи да излезат надвор, рикаше добитокот гладен, гракчеа кокошките бегајќи сѐ повисоко на кокошарниците и плевните за да не ги зафати водата што растеше; прегладнети удираа со клуновите по гредите и ќерамидите; кучињата пливаа низ водата влечкајќи удавени животинчиња за да се нахранат; гледаа тажно луѓето од куќите, од прозорците, гледаа во водата што растеше, во дождот што непрестајно паѓаше како да се истуриваше од некои небесни мориња; овошките во градините и дворовите стрчеа со ветките над водата како давеници што бараат помош; полесните предмети: сандаци, кошови, канти, каци и разно овошје, пливаа по водата, одеа каде што ги носеа брзаците.

Зад брегот се гледа еден дел од планината по која се издигаат огромни дрвја на бука, цер, благун, јаблан, сладун, и кои често го поземаат чадот од дувалото и го разнесуваат меѓу себе - траг да не му остане.

Рамковни браќа повторно кочат грбови сечат, судови молчат зошто ми иде да плачам ко дете од планина слезе, а денеска шеф е О Тешкото...

Прво распаќе: По овој пат, внук внука ќе води векови. Рамнинава од плеќи планина ќе ја престориш од планина Непреод да протече.

I Куќите од селото се раштркани која каде: едни крај езерото, други крај реката што слегува од планината и тече низ селото; реката е суводолица: лете коритото е празно, исушено, како оглодана риба; во пролет и есен водата надојдува, плави, луничи, бучи преполнувајќи го коритото и влечкајќи со себе сѐ што ќе најде по патот, се разлева, ги подлокува трапчињата, сокаците, ги урива мостињата и плитарите од плевни и кошари и ги влечка со себе растурајќи ги во езерото каде што се влива; луѓето трчаат по реката и си ги собираат во езерото однесените работи: греди, штици, каци, ношви, буриња, кошови, сандаци, и по некоја живинка што не се удавила; вртат со чамци, ги собираат или ги туркаат кон брегот.

Изгледаше како да го направил некој незаконски производител на виски од планините на Тенеси или Џорџија во САД за време на прохибицијата.

Лесно ја предвидуваше и бурата која стигнуваше од планината, која ги делеше двете езера.

Со надеж Силјан да најде луѓе, тргна да оди од планината в поле.

Во кусите периоди во кои едни војски доаѓаа а другите си одеа од неговиот град, се обиде да ги среди нерасчистените сметки, особено оние што се однесуваа на обврските кон Организацијата, по чија што задача токму пред војните се врати од планината во родниот Штип.

И воопшто тие сега не одеа на таа страна од планината.

Во подножјето од планината војваат мофашите.

Од горе, од планината, поддувнува ветрец. Нежно затреперуваат лисјето и шумолење расејува шумата.

Пелагија се облече во пљачките на Димостен, ги навре неговите војнички панталони и блуза, партизанската капа ја замени со качкет и секое утро од подрумот излегуваше егејски партизан а не мома, а таков партизан и се враќаше од планината.

По патот зад куќите слегуваа селани со магариња натоварени со плочи што ги вадеа од планината, а кои служеа за поплочување на градските дворови.

Не си, значи, одовде, а ако си од планините, можно е да си Влав.