балкански (прид.) - јазик (имн.)

Во тоа време, некако со тивката побуна на селаните од намуртеното Кукулино и од Побожјане, Кучковица, Мирковци и трите осамени куќи над Јанакан, некој доселеник од Измир, Селџик-бег, по татко Турчин, по мајка Ерменец, осиромашен куц поет, запишувач и опишувач на обичаи и познавач на народи и балкански јазици, застанал на страната на ограбуваните.
„Тврдоглави“ од Славко Јаневски (1990)
Чекајќи брашно, и самите лути или замислени, и самите врзани за испуканата земја на недарежливите ниви, понекогаш дочекувале пребој. Не за добитокот. За себе, за софрата.
„Тврдоглави“ од Славко Јаневски (1990)
Секој третиран турцизам за нив отвораше нови хоризонти во расветлувањето на односите помеѓу луѓето.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сакале ние или не, овој збор длабоко се вкоренил во балканските јазици и подалеку од нив!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLVII И Татко и Климент Камилски и дење и ноќе работејќи врз турцизмите во балканските јазици, сѐ повеќе разбираа дека се нагрбиле со мисија на која не ѝ се гледаше претпоставениот крај.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Откако потсетија дека за утредента претстои разгледување на судбината на зборот кодош во балканските јазици, тие првпат откако работеа заедно излегуваа во градот среде бел ден.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Нивното пренесување од генерација на генерација, нивното жилаво одржување преку влегување во спрега со други зборови, тешко можеше некој да го искорени.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Авторот имаше чест да ги познава академик Оливера Јашар-Настева и академик Харалампие Поленаковиќ овие две маркантни личности да дели незаборавни моменти со нив, да им се восхитува на нивната ерудиција, мултиетничка и мултикултурна проникнатост не само во балканскиот јазичен сојуз туку и на неговото разгранување во сите други сфери на животот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој зборуваше со голем занес, како пред катедрата пред некогашните студенти, како при одбраната на својата докторска дисертација во Сорбона.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И тој дури и мисијата за опстанатите османизми во балканските јазици со својот пријател Климент Камилски ја сметаше за скромен прилог во новата балканска свест, која требаше и на тој начин да им се пренесе на новите генерации, на нивните потомци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Расправата за судбината на поимот милет во балканските јазици ги одвлече Татко и Камилски, неочекувано многу подалеку, во различни области одошто очекуваа, но сепак не веруваа дека допреле до неговата суштина.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Гајретот започна Татко има речиси исто значење кај сите балкански народи под османското владеење, поврзувајќи ги во нивното храбро поднесување на индивидуалните и колективните несреќи.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Бројот на турските глаголски заемки во текот на времето рапидно се намалувал така што само мал дел од нив останал во употреба, особено во разговорниот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Не случајно зборот табиет толку силно се вкоренил и останал жив и во балканските јазици?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Овој збор беше толку вкоренет во балканските јазици што ретко кој се прашуваше за неговото потекло, сметајќи го за автохтон.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Заемката која преживуваше во неколку балкански јазици, со мали и незначителни модификации кои се должеа повеќе на природата на новиот јазик, според Камилски, филозофски речено може да биде и pierre d` achoppement, камен на сопнување, односно повод за дебата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Институциите брзо се менувале, но табиетот на владетелот како пресуден си останал непроменет!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Климент Камилски долго време размислуваа по читањето и заедничкото коментирање на книгата Бувар и Пекуше, пред да започнат со нивната потрага по опасните османизми во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во балканските јазици се дојдени зборовите: авлија, мартолоз, ѓубре, фенер, ангарија, анасон, афион, ефендија, калем, кило, лаана, леѓен, лиман, магданос, мандра, менгеме, мермер, папаз, сафи, сунѓер, сусам, талас, темел, ќерата и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За ова не го извести Камилски, вардејќи го до крајот како големо изненадување...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ние можеме само да укажеме на тоа што се задржало во поимите и треба да го истиснеме како штетно значење! упадна смислено Камилски враќајќи се на првобитниот наум во предочувањето на (без)опасните османизми во балканските јазици, за конечно да се елиминираат и да не будат погрешни и штетни асоцијации кај потомците.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Си имаше многу мака со заемките придавки, кој по бројноста и фреквенцијата на употребата доаѓаат веднаш по именките.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потоа Камилски издвои и називи на неколку ткаенини што се постилале на земи како: аура (од арапски asir); килим (од персиски kilim); сеџаде, малечко скапоцено килимче што се става како украс, но и како мал правоаголен килим на кој верниците се молат (од арапски seccade); перде, завеса (од персиски perde).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко насети дека Камилски секако мислел на турцизмот душман, душманлак, со најраспространето и временски најдолго присуство во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко замислено го погледна Камилски, не сакаше директно да му противречи на неговиот став или да ја искаже својата отворена согласност.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Османскотурскиот јазик му се виде како матрица која ги обединуваше источните и западните влијанија и ги пренесуваше во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
В
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тие жилаво се вкорениле во многу зборови на балканските јазици!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во балканските јазици меѓу другите зборови со турско посредство, преминале и неколку зборови од унгарско потекло како: ајдут, бунда, варош, долама, катана, кочија, паланка...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На работната маса на чардакот од двете страни беа поставени речниците на турцизмите, односно османизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски можеше да помине на претставување на новиот турцизам атер, од првично арапско потекло, кој семантички се надоврзуваше на инаетот и севапот, се појавуваше и самостојно во балканските јазици (hairy на новогрчки, hater на романски, hаtr на албански, хатер на српски), со првично значење на турски (hatar) мисла, памет, паметење, прифатен во другите јазици и како милост, љубов, обѕир, добра волја да се направи нешто за некого или за некаква повисока цел, почит, кон Севишниот, кон другиот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со декрет од 30 март 1492 година во чудесната палата Алхамбра во Гренада е објавен декретот за прогонството на шпанските Евреи низ Европа и Медитеранот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Занаетите процветале за време на Османското Царство и тие биле еден вид замена за индустријата која се развивала во западните земји.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ако Татко и Камилски ги разгледаа сите неколку десетици илјади, ќе имаа работа до крајот на животите и пак ќе преостанеше.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Запре и на зборовите за внатрешното декорирање на куќата, на зборови што означуваат разни предмети, делови на мебелот, постелата, садовите и слично, поголем број од нив и денес во жива употреба во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко, на изненадување на Камилски, пред да го толкува поимот гурбет, се задржа на османизмот srgn, присутен во балканските јазици, со незначителни модификации, но со главно значење на прогонство, односно протерување од земјата: Во времето на османското владеење на Балканскиот Полуостров, но и на сите територии на Империјата, се вршени често принудни, но и доброволни преселби на народи од еден крај во друг.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потем двата лика се зафаќаат со темелни семантички расправи за културолошките консеквенции од вселувањето и припитомувањето на овие зборови во балканските јазици!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како најкарактеристична заемка го истакна зборот сој, со значење род, племе, потекло, сорта (од турскиот збор soy); лагаб, прекар, односно фамилијарно име, со потекло од арапскиот збор lgab; арка, грб, протекција (во преносна смисла), заштита, со честа употреба во балканските јазици (турски arka); евлад, чедо, дете (од арапски evld), дост, пријател (персиски dost), душман, непријател, противник (од персиски dmen),на новогрчки dusmanis, во иста форма и во другите балкански јазици; асија, крвен непријател, од арапски si; кардаш, брат, другар, од турски karda; јаран, пријател и другар, но и љубовник, еквивалентен збор на оваа турска заемка би бил зборот побратим, како и посестрима; јолдаш, и овој збор се употребува со значење на другар, сопатник, пријател, од турски jolda Камилски внимателно и трпеливо го следеше Татковото реферирање на турските заемки за коишто беше задолжен, очекувајќи да ги назначи неподобните, но неговиот избор како да одеше во обратна насока.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И еве сега ова трагање по опасните турцизми во балканските јазици, кое, секако, беше и израз на духот на времето, за кое се залагаше неговиот добродушен пријател Камил Климент Камилски, си го сметаше како егленџе за душата, сакајќи, сепак, да ја покаже низ една толку противречна синтагма опасноста од турцизмите, во обратен процес на релативизација (безопасноста на турцизмите) низ мисловното чистилиште во кое ќе ги подложат избраните опасни турцизми за да ја покаже релативноста на овој монтиран процес на чистењето на јазиците, својствен за мешањето на историјата дури и во делбата и во поставувањето граници во јазиците.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски не можеше да верува дека бројот на позајмените прилози од турскиот јазик може да биде толку голем, макар што нивниот број во употребата постојано се намалува во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се задржа и на многубројни лексички траги во балканските јазици на занаетчиската терминологија.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Беше свесен дека се нагрби да се бори и конечно да се пресмета, според него со најопасните зборови, како што се јаничари, курбан, башибозук, курбан, башибозук зандана и кодош зандана, кои беа сѐ уште во жива употреба во балканските јазици и често менувајќи ја пошироката употреба, не ја менуваа суштината, опстануваа, дебнеа демнеа како неочекувана опасност.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потоа Камилски го претстави изборот на приоритетните турцизми според меѓусебниот договор, запирајќи на потеклото, на поранешната и сегашната присутност во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Османизмите трансверзално поврзуваат неколку балкански јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко ги истакнуваше зборовите кои со векови опстанале во балканските јазици, не можејќи да бидат истиснати од нови зборови и сметаше дека на листата треба да бидат истакнати тие зборови, што беше во спротивност со првичната концепција.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во овој драгоцен труд се паралелно бележени турцизмите и во другите балкански јазици покрај ароманскиот и во новогрчкиот, српскохрватскиот, албанскиот, македонскиот и во бугарскиот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски настојуваше првин да навлезат што подлабоко во балканските јазици, а потоа да се остави одделно простор и за јаничаризмот, па изведените заклучоци од обата феномени на крајот да се споредат.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И Татко имаше уште многу да каже за касметот, да ја продолжи или да ѝ се спротивстави на мислата на Камилски, кој самиот како да забораваше на целта што ја постави на почетокот: да се трага по опасните османизми во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Од заемките за означување простории во куќата, меѓу кои не малку се и во денешна употреба во балканските јазици, Камилски се задржа на: одаја, одаа, со значење соба (од турски oda); чардак, истурен (покриен) преден дел на куќа (најчесто на горниот кат), со отворени бочни страни што по некои куќи се застаклени и со убава глетка.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но Татко беше помалку поттикнат од етимолошкото потекло на зборот или од неговите слични облици во балканските јазици, отколку од својата лична кадиска диплома, чија валидност мораше да ја докажува во режимите низ кои мина: на Република Турција, на монархија Албанија, и на социјалистичка Југославија...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Камилски, во ритам на балкански џентлмени, на кои им се добро познати обичаите на ритерството на маса, ги допиваа чашките ракија и мастика без да си дотураат додека не ги испијат до дно и со мезето се служеа со усул.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Првин се појави кај обајцата сомнежот дека терминот турцизми за заемките не беше идеален за употреба, но тие, сепак, по некоја туѓа инерција навикнале на неговата употреба.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски насети дека Татко како да го релативизира првичниот договор, сугериран според неговата замисла да се исклучат од нивните балкански јазици опасните османизми, но не сакаше да го прекинува, верувајќи дека на крајот, работите ќе се одвиваат според договорот...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Мудро, како во научни расправи (а авторот на крајот од романот кажува, скромно, само дел од консултираната литература!), се покажуваат тие културолошки и аксиолошки составки на балканскиот менталитет генерално.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Според посакуваната судбина од мајка си, синот да му биде ветен во искачувањето и останувањето во цариградските висини на власта, Татко по завршените студии и поддршката на својот вујко во Цариград, ќе го продолжи животот во некаква балканска одисеја со семејството.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Се среќаваат во балканските јазици и арапско-турски синтагми како: абаџилак, арсуз, игбалс`з (инаетtчија), касабали, сабајле, филдиш, додека меѓу персиско-турските со поширока употреба се синтагмите: абдесели, бабалок, ѓуљагги, јабанџи, лимонтtоз, разѓеле, ош-беш и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски предложи тој да трага по заемките на фауната во балканските јазици: дивите и домашни животни, птиците, рибите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој конечно се определи за следните најкарактеристични заемени глаголи во балканските јазици: бастиса, преткажува, претресува од турски bastisa; егглендисува, се забавува, се занимава од турски еlrnmrk; ендиса, победи, надигра од турски endisa; есапи од турски hesap etmek; заптисува, задржува од турски zapt etmek, се инаети од турски inat etmek; кабардисува, се крева на големо од турски kabaramak; казандисува, заработува од турски kazanmak; курдисува, поставува, мести, отвора, навива од турски kurmak; ујдисува, средува од турски uydurmak.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ако се разбереше создавањето на некои од линиите на лавиринтот, на пример низ различните балкански јазици, или низ јаничарството и други линии, се претпоставуваше, ако не се најдеше конечен излез, можеби ќе се разбереше дека тој сепак постои...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Да започнеме со работа, долго време се подготвувавме, сите речници на турцизмите во балканските јазици ги консултиравме, но и надвор, од нив, па ќе видиме каде ќе нѐ одведе работата?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Зборот има неисцрпни значења и ретко кој би можел лесно да го искорени од балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Вистина е, но за тоа има посебни причини.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во балканските јазици приличен број зборови од арапско потекло се од областа на духовната и материјалната култура.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски најде и низа други турски заемки кои си го свршиле своето во балканските јазици, но чие значење не можеше лесно да исчезне, задржано или во усната и писмената народна меморија или на недоискажаното во новите зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко на крајот се сложи со идејата на Климент Камилски, но сега преостануваше да се прецизираат конкретните области на балканските јазици врз кои ќе работат и на кои ќе ги насочат заклучоците во функција на потрагата по изнаоѓање на спасоносни идеи за иднината на нивните чеда и потомците на Балканот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со текот на времето, со залетот на мислата и имагинацијата, својствена за големите автодидакти, размислувајќи за жилавото одржување и преживување на османско-ориентално-турските заемки, сѐ повеќе размислуваше да го заврши проектот за Историјата на Балканот низ падовите на империите, запуштен на времето, најмногу поради немоќта да се соочи со јаничарството и јазиците во долговечното османско владеење.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко понесен од овие идеи од своите книги за јазиците, влегуваше скептично во новата мисија, за разлика од Климент Камилски, кој веруваше дека опасните османизми, не само што ќе ги ослободат балканските јазици од непотребната агресивна конотација на некогашната Империја туку ќе отворат и простори да се откријат зборови и кованици за нови значења.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Така беше и со зборот гајле, со ист корен во балканските јазици со османско минато, кој се пренесе од турскиот збор gaile (а овој од арапскиот ga'i ile), со значење (без) грижа, загриженост, мерак, проблем.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И така овие османскотурски заемки, колку и да биле туѓи и многубројни во балканските јазици, доколку се вклопеле во граматичката структура на примателот, престануваат да живеат како зборови на давателот и почнуваат да живеат како зборови на примателот и како такви се покоруваат на сите граматички правила на тој јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Покрај заемките од латинско потекло, Татко не ги изостави и покрактеристичните зборови преминати во балканските јазици преку турскиот јазик од францускиот и од италијанскиот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLVI Кога започнаа да трагаат по опасните турцизми во балканските јазици кои во толковните и другите речници носеа најчесто ознаки дека се зборови историзми, кои главно си го завршиле своето значење, Татко и Климент Камилски не можеа воопшто да си претпостават, по нивните сестрани потраги, колку продолжуваше мистериозното присуство на овие поими, со незавршено, изменето и разгрането значење во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски беше зачуден трагајќи по речниците колку многу турцизми се употребувале, но и натаму се употребуваат во балканските јазици за означување разни садови, како: бардак, барде, вид лонче кое служи за пиење вода (од турски bardak); ибрик, поголем бакарен сад за вода со посебно извиен тесен отвор, се употребувал уште како сад за масло и како сад во кој се топли вода, како и за варење кафе и чај.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Претстоеше за него релативен одмор во времето кога според договорот Татко требаше да реферира за останувањето во балканските јазици на безопасните турцизми како: 1. ајде, 2. јаваш, 3. кадија, 4. табиет и 5. милет.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски не доцнеше со потврдата на Татковото претчувство, и тој предложи да се задржат на зборот душман, душманлак антонимично поставен кон зборот пријател, пријателство, како претходно третираната синтагма ајде, ајде јаваш, јаваш во филозофски контекст.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На овие зборови можеше да им се надоврзат синоними кои би го надополнувале значењето, во никој случај да не бидат со декрет избришани во било кој балкански јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За да го долови подобро и подлабоко значењето на зборот инает, тој се обиде со помош на своите речници да го најде во превод во четириесетина јазици, но со ист корен го најде само во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со тоа, жестоко се критикува идејата за секаков лингвистички пуританизам на Балканот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Недоразбирањата, дилемите, неизвесностите кои владееле во Царството, колку и да биле разрешени во големите војни, кои конечно довеле и до падот на Османското Царство, не можеле конечно да исчезнат и во зборовите со османско потекло во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски живна кога Татко се задржа на зборовите пренесени од италијански и од француски јазик во балканските јазици во XVIII и посебно во XIX век.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко на турцизмите гурбет, сургун, гајрет, мошне често присутни во балканските јазици, реши, според кругот на блискоста на значењата, да ги предложи уште зборовите гајле и беља, како можна целина.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На инаетот, севапот и атерот истакна Камилски би можел да се надоврзе зборот аир, со потекло од турскиот збор hayr, а тој од арапскиот khjr`un.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Така се случи и со Вуковиот Речник и предговорот за турцизмите, кои добија големо значење во дебатата на Татко и Камилски за опасните турцизми во нивните мајчини и балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За полесно да се ориентира, прилозите ги подели во четири групи: прилози за време, прилози за место, прилози за количина и прилози за начин.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко не му го откриваше на Климент Камилски својот крунски аргумент за да се откажат од проектот дека турцизмите, односно османизмите во подалечните времиња, останале како единствените сведоштва за историскиот континуитет на различните народи кои живееле во османскиот дел на Балканот, заемните влијанија меѓу балканските јазици кои придонесоа во создавањето заеднички менталитет олицетворен во балканскиот јазичен сојуз.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Запре уште на зборовите: чекмеџе, фиока на маса и малечко сандаче со клуч во кое се чувале драгоцености, касета (од турски cekmece); кревет (со потекло од грчки krevet); миндер, послан и подреден со перничиња, (од турски minder); оџак, огниште, димник (од турски ocak); ќумбе, ќумбенце, печка (од персиски kmbet); мангал (од турски mangal), маша (од персиски masa) ќунк, ќунци (од турски knk).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Така настанал сурггунот, како турска варијанта на западниот поим на егзилот, односно прогонството.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Балканските јазици под османскотурското владеење слободно се развивале.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Бељата е тешко заменлив збор во балканските јазици: има луѓе кои бељата си ја бараат, други се за беља родени, трети постојано куртул бараат од поголема беља!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во првичното значење во турскиот јазик поимот kudo го забележа како проводаџија, посредување при женидба, но и како никаквец, озборувач, додека во другите балкански јазици значењето се пренесуваше со различни нијанси на дејство на пренесување на лошотии од кодошот за друг човек, најчесто за материјална корист.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И обајцата, Татко и Камилски, крај нивните обединете обединети и ширум отворени книги за балканските јазици и балканското јаничарство, не чувствуваа никаков замор и беа свежи и орни да го продолжат својот долг разговор, небаре најдени пред нивната духовна еурека спроти целосниот блесок на сонцето.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
L Никој жив не можеше да разбере што се случуваше длабоко, длабоко во душите на Татко и Камилски кога дојдоа речиси на полпат од нивната донкихотовска борба со османскотурските заемки во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но бездруго во лингвистичката наука постојат ригорозни принципи за класификација на балканските јазици? се надоврза Татко.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој тоа го вршеше умешно, брзо и ефикасно, што беше последица на здобиеното искуство во откривањето на најкарактеристичните османскотурски заемки за натамошна обработка според почетната замисла, но и измените до кои дојдоа во текот на работата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко внимателно слушаше, задоволен што Камилски најпосле се доближува до нивната тема за називите на османскотурцизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И не само тоа, ниту едно движење на лингвистички пуризам на Балканот и при своите најголеми залети, не успеа да ги истисне од животна употреба османизмите! дополни Камилски.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но најпрвин се задржа на турцизмот ајде (на турски hayde), присутен во сите балкански јазици, и во ладино јазикот на солунските сефарди, дури се вовлекол во рускиот и полскиот јазик, а бил присутен и во марсејскиот француски арго.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Обајцата се договорија да се задржат на карактеристичните заемки коишто излегуваа од употребата во балканските јазици, но беа во употреба во европската традиција.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Голема беше листата на арапските зборови вселени во турскиот јазик, но Татко ги кажуваше само најчестите, голем дел во употреба во балканските јазици: абдал, абраш, ава, адет, азно, азар, ајан, ајван, ак, акал, акреп, ал, алат, алва, алка, амајлија, алва, алис, алка, амајлија, амал, амам, аман, аманет, амбар, антерија, ап, апс, апсана, арам, арач, асија, асли, астар, атер, аџаба, аџамија, ашик, ашиш, ашуре, бајат, бакам, бакла, баклава, батал, бедел, бедевија, беља, берат, бериќет, бина, боранија, будала, ваде, варак, фарак, вилает, гајле, гајда, гајрет, галиба, гараз, гурабија, гурбет, даире, дајре, дара, декика, дереџе, деф, дивит, дуња, дуќан, ѓаур, ѓезве, елбете, енфие, ербап.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Неговиот мајчин македонски јазик, којшто беше службено кодифициран пред само неколку години, со утврдена азбука, граматика и правопис, но со богата орална и книжевна традиција, најден во океанот на словенските јазици, група во која припаѓа, сега требаше да се ослободува од натрапничките турцизми кои со векови се одржувале во јазикот, во еден вид јазично заедништво и со другите балкански јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Овие два лингво-интелектуални Дон Кихоти, како што вели нараторот, имаат своја цел: нивната крајна цел беше со нивните можеби единствени библиотеки во кои се дополнуваа Балканот и Европа, со книгите замислени како енциклопедиско надополнување на историското и културно минато, да го спасат Балканот од внесувањето на погрешните идеи, често накалемувани за во иднина кај народите по завојувачките војни и долговечната превласт на империите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сакаше првин да се задржат на заемките од турско, па арапско, персиско, грчко, латинско, француско и италијанско потекло во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски запирајќи на оваа заемка и забележувајќи ја во својот голем жолт нотес, наменет за бележење на балканските ides generales, се сети на чардакот на нашата куќа крај реката со поглед кон тврдината, кон која со Татко ги упатуваа погледите во долгите работни средби, кога запираа пред енигмата на некоја мистериозна османска заемка.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Многу називи за познатите ориентални слатки и денес се употребуваат во балканските јазици, коишто не престануваат да се приготвуваат.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко тврдеше, а Камилски тоа го потврдуваше, дека многу турцизми изворно не се турски зборови (што претпоставува само една фаза од развојот на турскиот јазик), туку влегле во балканските јазици и логично би било да се нарекуваат (јазични) османизми, додека терминот турцизми би се однесувал само на заемките од турскиот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко, висок и строен, со исправена става, со вечно благ израз на лицето, и нискиот по раст Камилски, видливо слаб, но со цврст и жив израз на лицето, чекореа по кејот на реката, упатени кон Камениот мост, како балкански Дон Кихот и Санчо Панса, понесени од нивните ветерници зборови, со ислужено значење, но цврсто вкоренети во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски, иако добро знаеше дека Татко пренесува мисли од книги за смислата на постоењето или непостоењето на турските заемки во балканските јазици, со кои како да сакаше да ја релативизира нивната акција, остануваше упорен на своите аргументи да ја продолжат мисијата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Италијанските зборови се појавуваат во турскиот јазик, а потоа се пренесуваат и во балканските јазици, во периодот ХV-ХVI век, кога се воспоставија трговски и прекуморски врски помеѓу италијанските републики (особено со Џенова и со Венеција) и Отоманската Османската Империја.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И еве, мој пријателе, ние стануваме спасителите на тоа што можело да се спаси од исламско-османските вредности во доменот на лексиката на балканските јазици!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На Татко му преостануваше да трага по најкарактеристичните заемки од областа на географијата, временските појави, додека Камилски покажа расположение да ги изнесе најкарактеристичните заемки од областа на градот: архитектурата и урбанизмот, јавните и приватни згради, внатрешното уредување на куќата, трговијата и занаетите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски помалку маки си имаше да ги утврди во листата заемените заменки, чиј број е мошне ограничен.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но тој тешко можеше да ги поврзе брошурката на француски јазик на Васа-паша Ефенди Рефлексии за законодавството во Турција, објавена во Цариград (1869) со нивниот проект за ослободување на балканските јазици од турцизмите веќе во втората половина на XX век!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XV Долго време Климент Камилски и Татко до доцна во ноќите, но неретко и до утрини, во нивната стратегија за спасувањето на детето на Балканот, односно и нивните чеда и потомци, по задлабоченото и меѓусебно реферирање за книгите кои беа донесени од Париз за балканските јазици и јаничарството, не можеа конечно да се согласат која тема од овие две ќе биде приоритетна во нивното разгледување.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој се определи за разглед со Татко и на заемките со почеста употреба во балканските јазици како: фодул, фодулук, мурдар (гнасен, нечист), фајда (корист, полза), шаитлак (доказ, свидетелство).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со текот на времето двајцата балканофили сѐ повеќе се уверуваа во корисниот правец на нивната мисија од игнорирање до прифаќање на турцизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сите овие зборови, и покрај низата синоними коишто ги налагаше времето, остануваа и натаму во живот во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Пишувањето на романот Балканвавилонци не можеше да се замисли без повеќегодишното консултирање на фундаменталните лексикографски дела на угледните балкански автори како што се Речникот на ориентализмите во албанскиот јазик (околу 4 500 зборови со турско, арапско и персиско потекло) на лексикографот Тахир Н. Диздари, започнат да се пишува за време на неговата интернација во Италија во 1940 година (преиздаден во Тирана во 2005 г.: Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave ngjuhn shqipe, Instituti shqiptari mendimit dhe qytetrimit islame, Tiran, 2006), драгоцениот речник на турцизмите во српскохрватскиот јазик (на Абдулах Шкаљиќ (Abdulah Skaljic, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1966) драгоцената монографија, работена со високи научни дострели на академик Оливера Јашар-Настева, Турските елементи во македонскиот јазик, (како посебно издание на Институтот за македонски јазик Крсте Мисирков, Скопје 2001), реткиот и драгоцен труд, докторската дисертација на Харалампие Поленковиќ, бранета во 1939 година под менторство на проф.Петар Скок, Турските елементи во ароманскиот јазик (со компаративен лексички приказ на сите заемки во балканските јазици објавена од МАНУ, 2007 година).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Беше очигледно дека Камилски имаше подготвено вистинско пледоаје за меѓузависноста на лингвистиката и гастрономијата, како вовед во дебатата за османскотурските заемки во балканските јазици и јадења.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Следеше турцизмот гајрет, присутен во сите балкански јазици со потекло од турскиот збор gayret (a овој од арапскиот gayrgayret) со значење храброст, сила, трпение, смирување, солидарност, приврзаност и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Освен именките и придавките заемки во балканските јазици, Камилски си имаше големи маки и со изборот на најкарактеристичните глаголи во листата на (без)опасните турцизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Митологијата којашто ги зафати балканските историографии во втората половина на XIX и XX век, во времето на подемот на новите држави- нации, во голема мера ја деформира историјата на Царството чие постоење и цивилизациски обележја, кои често биле заеднички со истите народи, се настојуваше по секоја цена да се избришат од меморијата на народите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се сети дека Мајка често служеше чај, подготвуван со еден голем и мал ибрик, се со врелата вода од големиот ибрик се попарувал чајот од малиот ибрик и потоа одозгора се истурала количина врела вода, чајот се служел со посебни чашки.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XXV Најпосле можеше да биде означен почетокот на мисијата на чистењето на балканските јазици од опасните турцизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Да не сакате да речете дека постои поврзаност помеѓу јаничаризмот и балканските јазици? рече замислено Климент Камилски прелистувајќи ја книгата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски прв сакаше да предложи листа од сто најопасни турцизми во балканските јазици со османско минато утврдувајќи според интензитетот на опасноста сукцесивно да се разгледуваат, збор по збор.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се обиде уникатното значење на инаетот во балканската архетипска ментална конституција кај одделни народи посебно, да го поткрепи и со неколку фразеолошки докази.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Откако Татко, реферирајќи за овие зборови, му ги изложи основните податоци, за нивното присуство и попатни лексички и семантички метаморфози на балканските јазици, надоврзувајќи се со претходно третираните поими (ајде-јаваш, јаничар, зандана, кадија...), со кои беше во голема мера претставено владеењето на Османската Империја, рече: Отсекогаш владеењето најмногу зависело од табиетот на врвниот владетел, отколку од институциите под него.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тие, поучени од примерот на Бувар и Пекуше, сакаа вината, односно глупоста за намерното чистење на балканските јазици, најчесто од политички причини, да ја видат кај институциите на времето.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но оваа целина можеше да се дополни со други слични зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко планираше крајот на работата да биде теоретски и нагледен, односно да биде означен со заедничка вечера со мени од нивната листа на најрепрезентативните јадења со османскотурски заемки кои беа задржани во балканските јазици и кујни.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој тогаш бездруго најмногу мислел на балканските јазици? коментира Климент Камилски.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ќе имаме многу работа, му рече на Татко, откако овој се напи вода, и без да му одговори на Камилски, земајќи ја листата на заемките од персиско потекло, пред да започне да ги чита најкарактеристичните, рече: Персискиот јазик, како и балканските јазици, за разлика од турскиот и арапскиот јазик, припаѓа во групата индоевропски јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како и именките, и судбината на овие зборови не се разликува многу: најголемиот дел од нив одамна не е веќе во употреба, ги има во разговорниот и говорните балкански јазици, а најмал дел е и интегриран во нивниот лексички фонд.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски најде меѓу називите за одделни делови на постелата и неколку карактеристични заемки останати во употреба во балканските јазици до денешни дни како: душек, постела (од турски döşek); јорган (од турски yorgan); јастак, јастаче, јастук (од турски уаѕtk); чаршав (од персиски çarşaf) со поширока употреба како чаршаф за душек, за јорган и покривка на маса и слично; калаф, навлака за перница, а во поново време преслека на тапацирани делови на мебелот (од арапски kalif).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко го следеше секој негов поглед и на крајот очекувајќи бездруго да му се обрати, тој рече: Што имаш да кажеш против првиот предложен збор јаничарите, јаничарството, јаничаризам, за да предложиме тој конечно да биде избришан или не од употреба во балканските јазици, ако се прашаме ти или јас, односно обајцата?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И во XVII век е уште поголемо присуството на турцизмите во балканските јазици, се среќаваат и следниве: ама, арамии, бакар, бериќет, бучук, денк, ѓум, зарар, ибрик, казан, кат, кубе, кутија, машала, менгеме, муштерија, памук, пари, ракија, руба, сакаш, сандаци, саан, синија, тава, тенџере, тепсија, теслими, фрча, хич, чифлик, дајак и други, а има и голем број зборови што означуваат разни видови занаети и занимања: бојаџии, казанџии, самарџии, сапунџии, кираџии, кујунџии, меанџии, симитџии, терзии, ќурчии, чакшири, чешмеџии и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со денови трагаа по речници на турцизмите и османизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но колку што навлегуваше во нивната жива и незавршена конотација, тој низ овие зборови како да сакаше да ги дополни балканските историографии, кои и во јазиците во подем на државите- нации гледаа бојно поле.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Впрочем, и никој, освен тие двајца, не знаеше со каква потрага се нагрбиле двајцата непоправливи Балканвавилонци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Немаа и обајцата конечен став какво место ќе заземе овој поим во нивната листа на (без)опасни османизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како во еден јазик, така и во гастрономијата, се мешаат составните делови од културите на различни народи, цивилизации.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Евреите, покрај со својот (ладино јазик), се служеле со јазикот на домаќините, потоа со еден или повеќе балкански јазици, како и со еден од европските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Се договорија уште да сугерираат нови примери на синтагмите, според примерот ајде, ајде јаваш, јаваш.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како и Хермоген и Кратил, кои во дијалогот Кратил расправаа за вистинитоста на зборовите, односно дали тие навистина ја репрезентираат суштината на нештата што ги означуваат, нашите ликови, балкански Хермоген и Кратил, расправаат за вистинитоста на балканските јазици и дали тие вистинито го одразуваат она што го означуваат културниот и националниот идентитет.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски беше изненаден од големиот број позајмени именки од османскотурски во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И така Татко во новата серија турцизми (гурбет, сургун, гајрет, гајле и беља), предност му даде на зборот гурбет, со потекло од турскиот збор kurbet (а тој од арапскиот збор gurbgurbet), присутен речиси во сите балкански јазици со ист корен, а со мали модификации, со широка гама значења: живот и талкање по туѓина, заминување во на печалба, осамен живот во туѓина, егзил...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Верувајќи дека еден ден, макар предоцна, но секогаш нужно, ќе дојде до еден вид помирување со позитивните текови на исламската цивилизација од XX век на Балканот, по нивното радикално искоренување, како што тоа се случуваше и во Европа по вековните судири, Татко сметаше дека ориентализмите кои живуркаа и не исчезнуваат од балканските јазици, можат да бидат значајни елементи за поцелосна реконструкција за вредностите на некогашниот соживот, кој сам по себе содржел елементи на соживот, кои биле интегрално збришани во војните на XX век.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Заедничките османскотурски заемки произлегуваат и од заедничкиот јазичен сојуз којшто се формирал помеѓу балканските јазици во текот на пет векови. Со старите заемки.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Општиот назив продолжи Камилски за специјалниот вид ориентални теста попарени со шербет е зборот татлија (турски tatli), а познатите заемки за означување разни видови татлии се: баклава (од турски baklava), реванија, раванија (од турски revani), кадаиф (од турски kadaif), шеќерпаре (şeker pare); тулумба (од турски tulumba).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Камилски уште долго време се договараа доцна во ноќта, до утрина, каква постапка или, како што велеше Камилски, каков метод ќе изберат во издвојувањето, односно во селектирањето на стоте најопасни турски, погубни османизми кои се појавуваа во балканските јазици и ѝ се закануваа на иднината на нивните потомци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во најширока смисла на турцизмите, размислуваше Камилски, аналогно на присуството на арабизмите и персизмите, турцизмите би требало да се нарекуваат ориентализми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски имаше уште многу податоци од западните извори за јаничарството, но Татко го потсети дека беше време да се задржи на главната цел на нивниот проект: дали во списокот да се задржи овој збор и неговите деривации во балканските јазици, зашто ги очекуваше работа врз уште многу други зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тоа ќе се случи и со Татковото третирање, според утврдениот поредок со Камилски, на зборот табиет, табиетлија, преземен од турскиот јазик (со арапско потекло) tabiat, tabiatli, присутен во балканските јазици со значење на нарав, ќуд, природа, карактер, обичај, навика.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ние, како со светулки, ќе ги осветлуваме темните зони на нашата балканска историја.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
- Така е, мој Камилски, сепак турцизмите остануваат еден од најцврстите кохезивни фактори на тоа што во лингвистичката балканологија се нарекува балкански јазичен сојуз. .
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLIII Татко во ниедна варијанта не можеше да замисли дека османскотурските зборови со веќе излитено значење, но сѐ уште присутни во балканските јазици, толку силно ќе ја разбрануваат неговата меморија од цариградското време на младоста.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)