ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

- Ќе има бој со нож! – им рече на другите деца поголеми од него. – Ноќеска ќе има бој со нож!

Потоа братчето се смири. И ние другите деца сега бевме готови да заплачеме поради името што го предложи брат ми.

Уште чекаме?! - Гледај порано... со другите деца да тргне...

Одете си во своето маало! - викаа другите деца од Варош- маалото.

По него отиде и брат ми Спиро со неколку други деца.

Кога стасавме во Будимпешта на станицата Њигати (западна). Кога слеговме од возот и кога пред моите очи блесна убавината на тој велеград јас, а веројатно и сите други деца, останавме фрапирани, бидејќи дотогаш не знаев дека постои струја...

Возот застана на „Западната страна“, таму каде што мајка ми се симнала пред четириесет и кусур години со опинци и волнени алишта и со уште дваесетина други деца протерани од Бесвина.

Децата од три до шест години останаа во Будимпешта, а со нив остана и снаа ми Христина со Слобода и Севда, а и другите деца од нашето и од другите села на таа возраст.

Додека другите деца кришум ги запушуваа своите први цигари и се собираа со ококорени очи да гледаат голи женски тела низ цепнатинките што ги одвојуваа јавните бањи од останатиот јавен живот на Жешов, неговиот живот се сведуваше на дисциплина, на учење и на почит.

Така тој стана нешто различно. Од другите.

Тој уште не видел како ја празнуваат во градот, но доста беше што го слушаше од другите деца да си ја замислува во сета нејзина радосна необичност.

И Корилче трча со другите деца, но трча млако, да не се сеќава дали е тоа трчање или само позабрзано одење.

Несреќата е само дека не попаѓа веднаш на правиот пат, како да го издава старата интуиција, а правиот потез намерно се крие од него, како што се крие шалаво дете зад грбот на други деца на одморот во школскиот двор.

Уска останува за малку пред него подзинат, со изглед како да го разбира, а после веднаш го остава и се брка со другите деца.

Но ти, велам, не си како другите деца ..

Размисли малку за ова... Размисли и за твоите постапки и однесувања со другите деца во одделението.

И други деца имало без сестри. - Јас немам сестра.

Часовите завршија. Коле нѐ собра во дворот и чека да заминат другите деца. Остануваме: јас, Васе, Калчо, Танас, Митре и Ѓеле.

— Ете, ние сакаме да го жениме веќе, a ти сакаш да го залажуваш како дете, — се насмеа таа и му ги даде шеќерчињата на другите деца.

А тато убедливо зборува: „Не ќе пропадне веков, мајко; голем е веќе, нека се снаоѓа како другите деца на негова возраст.

Ме чувала додека мама била на работа, не се согласила да ме носат во јасли и градинка - како што ги носат другите деца.

Кога другите деца за роденден добиваа точачиња и тротинети, јас добивав прекрасни комплети за сликање - платна, четки, бои...

Децата беа некаде настрана, со други деца, на друга трпеза.

Како што моторот рикна да брчи, така Иле се препали од страв, оѕверено погледна околу себе, и кога виде како децата веќе имаа спрснато да бегаат по улицата нагоре и надолу, спрсна да бега и тој, при што не потрча ни нагоре ни надолу по улицата каде што се разбегаа другите деца, туку спрсна кон реката и побегна некаде кон пералиштето и водениците и по реката којзнае каде нагоре.

Имаше место во последната клупа и изгледа дека беше задоволен со тоа, зашто таму, во аголот, другите деца викаа, се префрлуваа преку клупите, се маваа со сунѓерот, ги влечеа девојчињата за прцлињата и изведуваа стотици други ѓаволштини, тој седеше стуткан во својот агол, отсутен, со мислите далеку од она што се случуваше околу него.

Нема ни други деца. Две деца, а една заедничка приказна за нив.

Потоа заборави на мене делејќи им подароци и на другите деца, наши и соседски, што се беа насобрале околу него.

Се надеваше дека од другите деца ќе може да дознае нешто повеќе за него.

Во една пролетна приквечер јас, Мито, Санде и две-три други деца си игравме под крушата.

Со навлегувањето на овие беспризорни номади во нашата улица, широчината со трите багреми стана табу за другите деца.

Син му на даночниот инспектор, високо и суво момче во долги панталони, со жолта врска околу танкото жилаво вратче, високо ја држеше главата пред другите деца и ги покажуваше разјадените заби - горд беше со својата кадрава коса.

Облечен во туѓо искрпено палто тој изгледаше и постар и поголем од другите деца.

Сакав да си мислам – се разбира, наивно – дека моите вкусови сведочеа за моите лични согледби и дека не ме правеа нужно сличен со другите момци, со другите Евреи, со другите деца од средната класа, со другите Американци, со другите интелектуалци, па дури ни со другите класичари (докторирав старогрчки и латински на Стенфорд, поради што му припаѓам на уште едно забегано малцинство).

Јас го оставав Патрик да си игра со другите деца, седнував на клупите во непосредна близина, со едно око гледав кон него и внимавав да не го испуштам од мојот поглед, но истовремено гледав и наоколу.

Од гранката на старата слива се обидував да гледам кон спротивната страна на селото, каде што беше куќата на неговиот дедо и да го здогледам него како игра во неговото маало со другите деца.

Навистина, можев да им завидувам на сите други деца во класот и знаев дека веќе никогаш нема да ја имам нивната безгрижна смеа и веселост.

Јас се почувствував непријатно, најмногу поради другите деца.

Другите деца веќе се беа придружиле кон своите мајки и татковци и во весел разговор и честитање ја напуштаа искитената сала.

Бидејќи доктор Ауербах верувал дека блискоста со другите деца ќе му помогне на Рајнер, тој во својот дом му овозможил на Фридрих Рихтер да им држи часови по цртање на децата на професорите на Медицинскиот факултет, кои биле на возраст на неговиот син.

Јас понекогаш му кажував брзозборки, гатанки и бајки, а еднаш почнав да му зборувам за мојата мајка, за нејзините зборови на презир и потсмев за тоа како јадам, како се смеам, како чекорам; за тоа дека кога ни доаѓаа на гости нејзините пријателки со ќеркичките, таа пред нив ми велеше дека не умеам како нив да разговарам, да се смеам, да чекорам; му кажував со кои зборови го навредуваше секое мое воодушевување и секоја моја радост: воодушевувањето од вештината на неговиот татко, радоста што секоја недела претпладне го среќавав него, Рајнер, иако тој молчи.

За Рајнер знаев само малку нешта, оние кои брат ми ги имаше чуено од својот професор, доктор Ауербах.

Играта требаше да го исцели Рајнер, но тој остануваше подалеку од другите деца, подалеку од сѐ на овој свет.

Полека му се приближував, а еднаш го повикав да си играат нашите сенки.

Дотогаш се плашев да им се приближам на другите деца (брат ми Зигмунд за мене никогаш не беше дете), некоја чудна непријатност ме облеваше дури и од присуството на моите сестри, ама уште кога го видов Рајнер, сакав да бидам близу до него.

И само стоевме така едно до друго. Другите деца околу нас скокаа на една нога, си подаваа топка, прескокнуваа јаже, се бркаа околу дрвјата, а Рајнер и јас стоевме, јас гледав во него, а неговиот поглед понекогаш за миг паѓаше на мене, а потоа пак бегаше во празното.

Брат ми беше прашал дали мене би ми било дозволено да ги посетувам часовите, на кои потоа ме водеше секое неделно претпладне, во домот на својот професор.

Станува збор за расказот „Шуга“ во кој вели: „Тоа е една многу стара игра во која детето што нема среќа, ги брка другите деца обидувајќи се да ги допре.

Кога тоа најпосле ќе му се случи, треба да извика: Шуга, а допреното дете трга да лови други деца.

Таа сигурно веќе одамна се омажила за некој друг и чува нечии други деца...

Затоа треба да доаѓате постојано и да дарувате онолку колку што можете затоа што секогаш има други деца на кои им треба помош да пораснат, исто како на вас“, им се обрати на возрасните, посебно на оној што беше најдарежлив од сите нејзини деца, ама и нередовен понекој пат.

Ете што ме најде сега, викам, лелекам и ги бркам другите деца да не ѝ се доближуваат на Роса, да не се префатат.

- Немој мори, Велико, немој сестрице, ми вели, што е тоа што работиш, вели, зар и ти треба да се отепаш, вели, нека ти се живи другите, вели, имаш и други деца за гледање, вели, зар сакаш сираци да ги оставиш, вели. И плаче. Се засркнува од солзите. 62

Се бранам од најлошото и ги викам другите деца пред огнот.

Со другите деца не видов многу мака.

Само ќе се лутат кога другите деца ќе плачат. - Чичко...

Со здравје да си ги носиш! (Детето штом ги зима чорапчињата рипнува и оди, се фали по другите деца.

И детето на убијци е дете како и сите други деца.

- Остави го, продадена душо! - викав, викаа и другите деца, собата личеше на лудница.

- Знае ли некој за овој предавник? - татенцето ги праша другите деца.

Веќе во петтиот месец, порано отколку другите деца, почна да го освојува просторот, слободата: лазеше низ одаите, низ целата куќа, а потоа и преку прагот на куќата во дворот; лазеше со таква брзина што на сите им влеваше страв.

Децата две нејзини и две негови, си намигнуваа; заборавија што учеле до пролетта на училиштето; учителката отиде во некоја бања со сулфурна вода и со по четири кревети и дрвеници во собите, нема кој да им ги извлече ушите на учениците, зреат, смешен им е животот, на едните Марко не им е татко, другите во Јага не гледаат мајка: таткото седи под каца, мајката плаче, децата кришум гледаат, потоа шепотат ноќе и погодуваат како се родиле и како се раѓаат други деца.

Се сеќаваше на долгите попладниња што ги минуваше со други деца претурајќи по контејнерите и по купиштата смет, пребирајќи лисја од зелка, лушпи од компири, понекогаш дури и суви корки леб од кои потоа внимателно ја гребеа нечистотијата; и чекајќи да поминат камионите што одеа по одредени маршрути, за кои се знаеше дека превезуваа сточна храна и од кои, кога ќе потскокнеа на тумбите од патот, понекогаш испаѓаше по некое парче маслена погача за стока.

Одредени операции не ги решаваше на таблата или на хартија како другите деца, туку напамет.

Затоа пак, на Хелоуиин, твоето дете ќе добие две руки поише бомбони без да приметат другите деца.

Но, неговата одлука да се откаже од веќе родениот и потпораснат син, заради раѓањето на друго дете, со оваа друга жена, како да го порази.

- Секако - сега Марша се налути, - ти и не мораш воопшто да имаш други деца. Си имаш син! Не е важно што не е тука!

Иако, и нејзиниот син е во прашање, и ќе остане без други деца, ја израдува ова сознание.

„Оти во другите деца не ми се гледа?" — се прашаше Нешка, кога влегуваше и фрлаше поглед во училницата, во сите ученици.

Стојо се навали покрај оган и го зеде најмалиот Илка, се погалија со него, ги помилува и другите деца и ѝ викна на Митра: — Ајде, мори, готов ли е граот да вечераме?

Доста ги залага другите деца, а Митра им се пофали.

Ама пак нешто го глочка сиромашкиот поп. Не е неговото како другите деца.

До дома си појде трчанка, без да ги чека другите деца и уште од порта го фрли сакулето, го дигна ковчегот, зеде една поскура и сирење, што беше го донесол татко му од гробот на дедот Горета Дојков, и излезе на чардачето да повечера Гризејќи од поскурата и сирењето, не можеше да се смири.

Помина ден, поминаа два, Крчо се виде со Неда оддалеку, и се насмеа со претпазливост да не го забележат другите деца што беа со него; таа на ист начин му одговори и ги наведоа обајцата главите.

— И почна усрдно да се крсти и да се моли за Гуца и сите други деца.

И... меѓу другите деца го зеле и... Баица.

Истоштена од семејните грижи, кревка, без некогашната енергија кога ги раѓаше другите деца и долго време ги доеше, некои и по една година, нејзините гради останаа речиси пресушени за последната рожба.

Те држев во пазувите. Уште те доев, макар што беше голем за тоа. Ама јас така правев и со другите деца.

Јас бев останат со нив и по­малиот брат, откако другите деца си формираа свои семејства.

Стравуваше, еден ден, тој да не споулави од толку читање и заборавање на вистинскиот живот, да не му се случи како на едно друго дете од соседството кое, заминато во младоста во туѓина, во Романија и во Австрија, се врати со многу книги, а заврши зборувајќи си, со денови, самиот со себе чекорејќи брзо крај Езерото и служејќи им за потсмев на суријата деца.

Така го крстија да не фати урок, да им трае, зашто другите деца што ги раѓаше жена му на Китан, умираа.

Ица го фати за рака и заедно со него отиде до училишниот двор каде што се замеша со другите деца и родители.

Марија е тука, а и другите деца, помисли баба Воскресија.

Им се сврти на другите деца.

Загазуваше во некој вир со највалкана вода, се прскаше со неа, ги прскаше и другите деца. чантата со книгите ја фрлаше каде што ќе стигнеше.

Сончко забележа дека и другите деца од улицата тивко си играа.

- слушнав глас и се разбудив: Веќе беше ден и сонцето светеше високо.

А кога дојде Маријанти, штом го виде таков рече: - Ова дете е будала, - и го прати во лудница.

- Бате Кире, не оди.

Погледнав кон другите деца.

Не се смееше, не беше палав како неговите врсници и другите деца.

Следниот ден другите деца, малите, оние од две до тринаесет године, ја дознаа големата вест – големите одат на фронт!

Николче во тој момент, како Мартин да не е тука, подбивно им рече на другите деца: - Капнато е јатачево, ќе седне да почине.

- А ние магариња ли сме? – го праша некое друго дете.

А другите деца настанаа собрани околу нив во круг којшто се изместуваше но борачите натаму наваму, како што се носеа тие.

Но таа, иако така постапи со Николчета, не го имаше изгубено пркосното достоинство на другите деца.

На другите деца им беше мило што Николче дојде, а по малку и им беше криво што Трајанка беше преналутена.

Оваа игра ги привлекува другите деца.

Потоа трча со другите деца кон чешмите на големата чистинка, се плиска со студената вода, се прска со децата и си мисли: „Еј, уживање! Каде го има ова дома!“

- Признај, признај! – свикаа кон Зоки и другите деца, многу остро.

- Ама ручек ќе биде ова! – извикува Лидија за да ја чујат и другите деца. – Веднаш ќе биде готов, Зоки, веднаш!

Го испратија заедно со другите деца од улицата, во една голема група што одеше на летување на езеро.

На плажата влегува заедно со другите деца и раководителот го учи да плива.

Зоки и без тоа се плашеше по малку од Драган, зашто Драган беше некаков си извидник, а извидниците знаат да откриваат секакви тајни – а сега се исплаши и од другите деца, па се склупчи и рече: - Не сум јас. Нели нема да ме тепате?

Ако те видат и другите деца, и ако тргнат по твојот пример, ќе нè затрупаат со книџишта...

И други деца имало без сестри.

Ја обземало тага што не може како другите деца да трча, што при врвење по улица некој невнимателен човек се подзавртува и ја загледува како оди нанесувајќи ѝ го погледот болка, што скоро сите ученици меѓу себе некој некоја ја сака или има симпатии, се дружат, шетаат заедно, а нејзе никој не ѝ пријдува, не ѝ обрнува внимание.

Уште неколку дена и таа ќе оди на школо а тебе не ќе те пуштаат со неа и со другите деца да седиш.

Пела не покажуваше страв поради средбата со многу деца, туку, напротив, радост дека освен Дончо на Чана ќе има и други деца за другарчиња.

- Па, што? - викна Миле и продолжи да се беси на мостот.

Плачев цел ден. Наредниот ден се разбудив посреќна знаејќи дека ќе можам да одам на лулашките и таму да си играм со другите деца.

Едвај чекав да си одиме: цревата ми кркореа, мајка ми ме чекаше, а требаше и другите деца да ги предупредам за лулашките.

- Аман, ма Ива, - ми одговори Мони, - само што дојде и одма сакаш да се лулаш.

- Уште се лепи, - му реков, - Вчера чичковците ми рекоа да им кажам на другите деца да не се качуваат по мостот, да не се извалкаат и да не ја уништат бојата.

Се надеваше и дека Ане престанала да ѝ се лути, па ќе можат пак да се вратат во дворот за да си играат со чиничињата.

- Ајде, оди таму кажи им на другите деца и не прашувај многу, - ми рече чичкото што чучеше на земја и затресе еден шраф со раката да види дали е добро зацврстен.

Добро? Се почувствував горда дека некој мене ми дава таква задача.

Се сетив на чичковците и како ми рекоа да им кажам на другите деца дека мостот е свежо обоен.

Кога ќе се умореа, си разговараа меѓу себе и полека се нишкаа, додека дебелото сестриче ја тегнеше лулашката на којашто седеше Бистра.

Излезе и таа на паркингот да види да не има надвор некое од другите деца.

По некое време излезе на паркингот за да види дали надвор излегле да си играат други деца.

- А? - Мони помисли дека ѝ се обраќам.

Треба да им кажам на другите деца! - очите веќе почнаа да ми се полнат со солзи.

И Миле беше таму. Тој се бесеше на мостот и трчаше по решетките.

- Добро, не е битно, кажи им на другите деца да не се фаќаат за железото, - и покажа кон мостот, - Сега го обоивме и уште се лепи, ќе се лепи цел еден ден.

Се засрамив како да сум направила нешто лошо.

Најпосле тука се и децата: едно од нив, во еден момент и дава име на едната од козите, но неговото име нема да и го дознаеме, ниту имињата на другите деца.

По некое време ни се придружија и други деца од тие кои повеќето не доаѓаа на училиште и така станавме цела сурија со Ѕвезда, еднинственото женско меѓу нас, како и секогаш.

4. Не знам како другите деца ама јас се плашев од учењето што требаше да го учиме горе во манастирот.

Најчесто и други деца ми правеа друштв.

Јас со страв погледнав во другите деца а тие само неколку бисквитчиња во раце, па ми беше незгодно да го примам пакетчето, зашто имаше сигурно три килограми.

ПРВАТА ЖЕНА: Оваа, мајка ти, е многу лоша станата, постојано нешто ме боцка.

А кога беше дете сѐ на моја страна беше, ми помагаше, од пет годинки ја оставав да ги чува другите деца, беше како мајка, зашто јас морав да го следам дедо ти, постојано одевме на игранки и матинеа во домот на ЈНА, а редовно мене ми се восхитуваа и на убавината и на умот.

Бев навредена зошто учителите да знаат дека сум сирак, напротив сакав сите да знаат дека имам родена мајка како и другите деца, многу сакав и јас да имам мајка, а не да бидам сираче и сите да ме сожалуваат.

- Не биди расипана – ме прекори – секогаш велиш дека другите деца ти завидуваат што мајка ти оди во странство и оттаму ти носи разни необични подароци.

Другите деца си купуваа за себе по охридските тезги на отворено. Што не имаше по нив!

И другите деца се однесуваа на ист начин: незаинтересирани за нас, целите внесени во работата.

Можев со тие пари што ги потрошив за прстенот сто ластичиња за коса да си купам, или шнолички, па дури и прстен и бразлетна во комплет за мене.

Нели така велиш?

Нема ни други деца. Две деца, а една заедничка приказна за нив.