ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Ова мое пишување нема да излезе во јавност, но доволно е да го прочитаат моите деца и внуците.

И да сум знаел дека ме читаат, сигурно не би изменил ништо во моето пишување...

Бев принуден, во ретките трескавични мигови, да испочкртам десетина зборови на некоја измастена сервиета: и тоа беше сè од моето пишување.

Најголем дел од она што не ми се допаѓа во моето пишување го има овде во зародиш, а и во поразвиена форма.

Имаше моменти кога нешто ќе ми светнеше во главата, брзо ќе ја запишев таа идеја на парче хартија, за подоцна да ја вклопам во моето пишување.

За Мајка, непредвиденото заминување значеше уште поголемо одда­лечување од нејзиното семејство, за моите браќа замину­вањето значеше крај на детскиот рај, а само за мене, тогаш двегодишен, ова заминување, во подоцнежните години, прерасна во вистински мит кој ќе ме обзема со години и ќе биде еден од битните генератори на моето пишување.

И во секој збор што го изречува во врска со моето пишување може да се наслушне жуборењето на неговиот потсмев.

XIV Како што минуваше времето, јас постепено и постојано ја чувствував моќта што ја имаше Елен Лејбовиц врз моето пишување.

Сеѕt dans ce contexte dѕоlаnt que je dсоuvriѕ, un jour, Lе temps des сhvrеѕ de Luan Starova, puis Lеѕ livres de mon рrе et Lе muѕе de Lаthiѕmе que vous avez ditѕ. Je suis, сеѕt certain, trop ignorante de lhiѕtоirе et de la culture des peuples qui y sont vоquѕ pour pouvoir аррrhеndеr correctement la dimension politique de ces сritѕ. Luan Starova рrосdе toujours de mаnirе trѕ allusive et јаi du souvent avoir recours des dictionnaires et des atlas pour tenter de me rерrеr dans cet еnсhеvtrеmеnt. Mais peu importe, lеѕѕеntiеl a t lmеrvеillеmеnt qui mа saisie devant un homme, le рrе de lаutеur. Le plus impressionnant nеѕt pas tant les situations chaotiques ou dramatiques quil a du incessamment affronter depuis les bords du lac dОhrid јuѕquаuх rives du Bosphore, mais la mаnirе dont il les a аffrоntеѕ et les a fait affronter a sa famille, en ayant ses сtѕ une роuѕе tout aussi admirable. Il me suffisait dоuvrir ces livres, et presque nimроrtе quelle page, pour sentir irradier une рrѕеnсе lumineuse qui ѕimроѕаit comme lехасtе аntithѕе de tout ce quunе certaine асtuаlit nаvаit alors cesse de рrѕеntеr: haine, сruаut, folie, et par-dessus tout btiѕе. Et cette sensation tаit la seule vritаblеmеnt rсоnfоrtаntе. Certaines traditions mystiques rapportent que si lhumаnit nа pas encore рri, victime de ses propres errements, сеѕt grсе la presence de quelques Јuѕtеѕ toujours inconnus, mais dont le rayonnement invisible neutralise les tnbrеѕ environnantes. Lorsque јеѕѕауаiѕ de rерrеr, sur une carte, les chemins imрrviѕiblеѕ suivis par ce рrе quun fils a si раѕѕiоnnmеnt аim et vnr il me semblait voir courir furtivement une flamme. Oh certes, une flamme fragile, tremblante et mеnасе, mais, une flamme dont aucun coup du sort, aucune trahison nаurаit pu ternir la сlаrt. Comme tout lecteur, je suppose, la реnѕе mtаit parfois venue dсrirе certains auteurs, mais je ne lаvаiѕ jamais fait: јаvаiѕ trop la sensation que Monsieur ou Madame X demeurant telle adresse ne pouvait pas trе la mmе personne que celle qui vit dans ses livres. Mais le contexte dans lequel јаvаiѕ dсоuvеrt luvrе de Luan Starova tаit particulier et јрrоuvаiѕ le besoin de rendre en quelque sorte hommage ces trеѕ exceptionnels quаvаiеnt t son рrе et sa mrе. Ce que јаi fait en сrivаnt une dizaine de lignes leur fils, car ce ntаit pas lаutеur que je voulais mаdrеѕѕеr. Il est des circonstances о le fait littrаirе рѕе de peu de poids. Quelque mois арrѕ, Luan Starova mа rроndu me demandant de continuer lui сrirе. Sur ces entrefaites lt dernier, un article dans Tlrаmа (dont je vous joins la copie pour le cas о vous nеn auriez pas eu connaissance) mа fаitdсоuvrir que Lе temps des сhvrеѕ et Lеѕ livres de mon рrе avaient pour traducteur lасtuеl ambassadeur de France en Albanie. Et l encore, quel homme exceptionnel! Au milieu des inсоhrеnсеѕ et des gсhiѕ dont est souvent tiѕѕе lехiѕtеnсе, comment ne pas ѕmеrvеillеr que ce soit lui, justement, qui ait t аmеn par dimрrviѕiblеѕ voies traduire cette oeuvre, comme ѕil tаit en quelque sorte un membre de cette famille spirituelle? Tard dans la nuit, il mаrrivе parfois de penser quil doit trе encore реnсh sur un de ces livres dont le personnage principal reste ce sage qui, lui aussi, poursuivait dintеrminаblеѕ lectures nocturnes. Et quelle aventure insolite que de se livrer la traduction avec deux policiers аrmѕ la porte de son appartement! Il y a quelque temps Luan Starova mаvаit joyeusement аnnоnс la sortie de Lа сl bаlkаniquе, et aussi Lе temps des сhvrеѕ en collection de poche. La, il vient de mсrirе avec tristesse que ces projets tаiеnt аbаndоnnѕ. Il ne mарраrtiеnt pas de juger une politique ditоriаlе. Je ne connais rien au commerce du livre, mais le peu que je lis, que јеntеndѕ ou que je vois me laisse souvent pantoise. Et on ne peut vraiment pas dire que les mdiаѕ aident les ditеurѕ; sujet sur lequel je mаbѕtiеndrаi de tout commentaire, car je vous avais promis une courte missive, promesse que je ne suis pas аrrivе tenir. Mais pour terminer je voudrais vous dire seulement ceci. Le monde que dсrit Luan Starova dans ses livres et qui mtаit, jusque l presque totalement inconnu, mеѕt devenu soudain trаngеmеnt familier. Faire connaitre une telle uvrе tаit, semble-t-il, une entreprise riѕquе puisque vous estimez nсеѕѕаirе de lintеrrоmрrе, aussi ne puis-je que vous remercier trѕ fort de lаvоir tеntе. Croyez, Monsieur lехрrеѕѕiоn de mes sentiments les plus cordiaux. Hlnе Lejbowicz XXIV Епизодата со Фајар и прекинувањето со објавувањето на најавените романи од балканската сага Балкански клуч и Патот на јагулите, колку и да се одрази на динамиката на објавувањето на книгите во Франција, таа немаше одраз врз моето пишување.

Кога се појави Елен Лејбовиц во светот на моето пишување, навлегувајќи длабоко во трите книги од балканската сага имав чувство дека таа го беше открила и моето страдање поради татковото отсуство.

Имав впечаток дека и Елен Лејбовиц понираше длабоко во мојот пишуван свет.

Господине, Вашата поштенска пратка со различни написи за вашите книги најпосле ми пристигна.

Токму тука требаше да се бара.

Со блиски од семејството, освен со мојот татко, кого одамна го немаше, немав постигнато толку голем степен на доверлива блискост, дури и еден вид интимност, во врска со плановите на моето пишување и балканската сага.

Вие сте големата надеж на моето пишување, надежта во еден поубав, обединет свет.

Така беше и со ова писмо... 19 јуни 2001 г.

Бев восхитен од оваа поддршка на моите читатели, од нивната солидарност, со кои најмногу ме поврзуваше вистината на моето пишување, живеејќи во различни светови.

Мојата читателка Елен Лејбовиц, радоста на моето пишување, во потрага по среќата во меандрите на егзилот, не можеше да знае дека мојата мисија како амбасадор во Париз завршуваше токму на денот кога го добив ова прво писмо.

Моето пишување за Балканот на мајчиниот јазик, потоа на јазикот на моето образование, македонскиот, во времето кога се загрозуваше соживотот на народите на овие јазици, кога преовладуваше сеништето на делбите и територијалните разграничувања на населенијата, судбината на моето пишување, моето служење во дипломатијата како прв амбасадор на Република Македонија, беа клучни прашања со кои се соочував во мојот живот во потрагата по вистината.

Ја чувствував од далечината толку блиска моралната поддршка на Елен Лејбовиц во моменти на дефетизам поради опасноста настаните во Македонија да добијат трагичен епилог како во други поранешни југословенски републики.

Стиgната до овде, забележувам дека моето пишување зело друга насока од претходно замислената.

Најчесто по баналните прашања што толку минуциозно ми ги упатуваше, како оние на пример за редовноста на поштите, таа во следното писмо ќе ме изненадеше со фундаментално прашање поврзано со моето пишување, на кое никогаш не сум помислувал.

Во секое писмо што ми го пишуваше јас ја чувствував Елен Лејбовиц сѐ поблиска.

Тоа ми се случи и мене со моето пишување на балканската семејна сага.

Такво разбирање за моето пишување никогаш не бев доживеал во моите земји на Балканот, Албанија и Македонија, ниту од најблиските.

Простете што не влегувам во подробности за што би имало толку многу работи да се кажат!

Таа продолжуваше со својата грижа кон продолжувањето на моето пишување...

XXVII Речиси во секоја порака што ја добивав од Елен Лејбовиц, таа секогаш на преден план ја ставаше одбраната на моето пишување за балканските настани од призмата на стратегијата на преживување која се криеше во татковите книги.

Меѓу нив сигурно мојот живот и моето пишување најмногу ги означија Едгар Морен и Елен Лејбовиц... 4 јануари 2001 г.

Како и секоја душа и нејзината беше непредвидлива.

Бев свесен дека патот кон реалноста, патот на храброста води секогаш кон другиот со кого е можен излезот, во нашиот случај излезот од балканскиот лавиринт.

XXXI Како што јас согорував во моите писма и во одговорите, да ги откријам причините и мотивите поради кои Елен Лејбовиц толку внесено ми пишуваше, така и таа упорно и доследно трагаше во тајните, по балканскиот лавиринт, во кој ја заведуваше моето пишување.

Заборавот конечно не е амнезија туку е одбивање на враќањето.

Имав чувство дека Елен Лејбовиц беше најблиску до некогашната таткова внесеност во моето пишување.

Можеби јас со моето пишување на албански и македонски јазик, му бев еден од примерите на неговата поврзувачка природа како човек.

Можеби тоа можеше и да се претчувствува неодредено во последно време.

Најмногу се послужив, за волја на вистината, со моето франкофонство, кое беше дел на мојот идентитет, расрнат на Балканот помеѓу македонскиот и албанскиот идентитет, изразен дури и во моето пишување.

За мене часовите со неа беа чудесно отворена врата кон вечната француска литература, но и повод, да $ се исповедам на француски јазик за текстот, за моето пишување, за моето семејство, за мојата судбина на Балканот.

Вие ме поттикнувате, и самиот не знам тоа да си го објаснам, зошто и како да ви се исповедам за моето пишување, за моите јунаци.

Ви останувам бескрајно благодарен за начинот на кој го браните моето пишување, светот на мојата балканска сага.

Во тоа верување сум ја вложил и сета смисла на моето пишување... Со моја особена почит Луан Старова

Сигурно ќе ви биде забавно ако ви ги раскажам вистинските причини за моето пишување.

Тие покажуваа голема солидарност со судбините кои ги изнесував во мојата балканска сага, со моето пишување.

Едгар Морен, Елен Лејбовиц и Патрик Крисман во моето пишување откриваа спокојно раскажување за Балканот, во барањето на обединувачкиот јазик на разликите.

Моите текстови, моето раскажување, како да се наоѓаше пред олтарот на храмот на читањето, пред вниманието на мојата читателка Елен Лејбовиц.

Во миговите кога се пишува секогаш се мисли дека вистински се изразува сорствената мисла, но кога се чита малку подоцна повторно напишаното, готови сте, до бога, да признаете дека сте биле во заблуда.

Таа како да настојуваше да го замени присуството на мојот татко, кога јас најмногу го чувствував неговиот недостиг во моето пишување.

Ваш Луан Старова VIII Читателката Елен Лејбовиц, времето тоа неумоливо го покажуваше, имаше силно влијание врз моето пишување.

Имав впечаток дека за неа беше многу позначајно да го чита продолжението на мојата балканска сага на француски јазик, да го одржува жив и постојан тонусот на моето пишување и ревносното преведување на Патрик Крисман, отколку да навлезе во издавачките стратегии, се разбира пред с засновани врз материјалниот профит од книгата.

Уште во првите години на моето пишување како новинар, па сѐ до крајот на животот, во текот на дваесетина години, татко ми беше апсолутно мојот прв и најзначаен читател.

Фрежис, 1 марt 2001 г.

Ова верување беше во суштината на моето пишување.

Претпоставував дека таа најмногу беше обземена од ликот на таткото во сагата, што впрочем подоцна и ми го потврдуваше во своите писма, но без притоа подлабоко да ми ги образложи причините за тоа.