ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Меѓутоа, во последните години пред угостителската дејност да биде потполно укината – поради, како што посочува Митревски, „недомаќинското работење“ на Центарот, се случуваат одредени негативни промени.

Претпоставените се однесуваа во рамките на нивните службени овластувања, материјално-просторните услови беа добри, а работничките права во целост беа почитувани.

Меѓутоа, и самиот популарен код, со кој оваа уметност се напојува, функционира како реметење на принципот на константност кој го наметнува идејата за висока култура достапна на оние со „поистенчен вкус“.

Популарната култура го обновува Еросот кој високата култура го беше потиснала, и така процесите поврзани со принципот на задоволство сепак не се само умртвувачки текови, бидејќи „барањата на Еросот се тие коишто како нагонски потреби го спречуваат опаѓањето на нивото и воведуваат нови напнатости“.7 Она што следи е краток преглед на неколку дела на британски уметници кои го свртеа вниманието врз себе последниве години, и осврт на референците што ја откриваат нивната поп-културна „втемеленост“ и којашто всушност овие трудови ги прави привлечни.

Највозвишената глетка што се издига над политичките превирања последниве години - изразот „возвишен“ треба да се сфати во најстриктна кантовска смисла - без сомневање е посебната слика од времето на насилното уривање на Чаушеску во Романија: побунетите мавтаат со знаме од коешто е исечена црвената петокрака, симболот на комунизмот, така што на местото на симболот кој го претставува самиот организациски принцип на националниот живот немаше ништо освен дупка во средината. Маргина 37 9 Маргина

Од чардакот на нашата стара куќа, која во последните години со жена ми Агна ја услагодивме за живот - го подредивме чардакот, ги сменивме диреците и веќе скапаните штици на подот, ги обновивме искривените рамки на прозорците, ги варосавме бело собите, ги урнавме, со голема тага, гнездата на ластовиците, ставивме тешка спорогоречка печка за топлење зимата, го проветривме тешкиот метален сандак кој го имаше задржано мирисот од пред седумдесет години кога бил донесен од Америка - гледам како се спушта пределот кон долината од чии млаки се креваат пасма пареа кон небото.

Јас тоа тешко го поднесов, но беше виша сила: на дванаесетти декември нафрла голем снег. Така знаеше да прави последните години.

Влегувам во канцеларијата и при тоа го извршувам сето она рутинско „добро утро”: ги палам светлата, разгледувам дали има пропуштено повици, си подготвувам кафе (со малку грижа на совест поради типичниот македонски почеток на работниот ден), а потоа со часови се нурнувам во компјутерот и се препуштам на долго, бескрупулозно, бескорисно, безидејно, безпотребно, без исав сурфање на интернет, кое во последнава година само ми го доослабна и онака слабиот вид.

Една зимска приквечерина, кога се вратив од Лерин по една од моите чести посети на тоа убаво македонско гратче, ја затекнав мајка ни како плаче.

Секоја година има се помалаку цреши, ама се се повкусни.

Некако многу му се налути на татко ни во последните години од животот.

Прозорецот е од другата страна на детската соба во која мајка ни ги помина последните години од животот.

Ова е обид да и ја исполнам и таа желба последна од трите за што ме зарече последната година од нејзиниот живот.

Се распраша за неа и дозна дека е жена на офицер, покрстена Еврејка од Војводина, дека маж ѝ последнава година служи во погранична единица, дека ја посетува на неколку денови во месецот, додека останатото време таа останува сама во куќата.  Шабтај се врати скршен.

Сега, конечно, куп мажи со чувство за мода, кои последните години беа исфрустрира­ ни со тоа што мораа да им објаснуваат на своите девојки што да облечат, можеа да се облечат онака како што сметаа дека треба.

Мажите конечно почнаа да се натпреваруваат со жените и тоа го означи почетокот на големите социјални промени кои ја преминаа модата и го поставија праша­њето за односот помеѓу половите.

Најниската точка до која што паднал хрватскиот интелектуалец, она интелектуално и морално дно што го досегна последниве години, е таа ролја на репрезентант на националната кауза, но секако дека тоа не е само хрватски проблем.

Едното е недостатокот од тн. „идентификациска енергија“ кај генерацијата на главно помлади (но кој недостаток веќе - среде општествените турбуленции последниве години - поврзува неколку генерации, дотолку станувајќи поопасен).

Последниве години се успокои од тоа. Му се гледаше дека е така добро да си живеат и да си стареат двајцата еден покрај друг, во оваа мирна куќарка скриена меѓу дрвјата во големата бавча, две свеќи во тиха црква што си горат и ќе догорат.

Еве и сега двајца студенти од последната година на ликовната академија, следејќи ги од слика до слика чекорите и зборовите на еден постар уметник, свој познат и учесник во аранжирањето на изложбава, живо се восхитуваат од неа.

Зошто си толку упорен?

Една добра работа која ми се случи последниве години е можноста да ги доверувам механичките работи на други, да ја одржувам креативната топка во постојано движење и да им дозволам на другите да се приклучат кон забавата.

Климент последните години од својот живот ги поминал во Охрид каде што и умира во 916 година, а пред него во 910 починал и Наум.

Во своите последни години, тој се соочи, се бореше и триумфираше над крајниот, врвен демон на човековото постоење.

»» ДЕМОНКОВСКА, Веспа (1971) Девојка која последниве години живее на релација Париз-Скопје. Пишува раскази и преведува од француски. „Градската сказна“ во Маргина 26-28 беше прво објавување.

Станковски е прилично контроверзен човек, така што и покрај скафандерот на питомост што го навлекол (ко заштита, или етички принцип?!) последниве години, сепак се чувствува снажна енергија на преобликување, која не ве остава рамнодушен, се разбира, па брзо упаѓате во вртлозите на љубов- омраза што ги емитира тоа корпулетно тело на господинот сликар.

Неговите раскази преведувани се на: српскохрватски, словенечки, бугарски, руски, украински, англиски, полски, албански, турски и на други јазици.

Подоцна почнал да пишува и минијатури и новелети, а последните години од својот живот им ги посветил речиси исклучително на драмите.

3. Баге од немајкаде стана новинар. Во последниот клас од гимназијата и во последната година од окупацијата, не падна на матура ами падна во затвор

Пивна од ракијата, макар што, во последните години, ретко потпивнуваше, освен кога, заедно со роднините-емигранти од родниот крај, пред нивното заминување за Америка, си ја потпевнуваше носталгично полифоната тоскиска песна, посветена на една мајка чии синови заминале на печалба, неповратно.

Забележително е, на пример, дека некои станици ја прилагодуваат програмата кон пензионерите. И тоа е дел од стварноста.

Со идеја до целта Веќе е класична изрека дека оние што се занимаваат со реклама мораат да научат, наместо со сачмарица, да гаѓаат со снајпер.

Последниве години Америка се соочува со фактот дека младите веќе немаат пресудно влијание врз медиската политика.

БОТЕРО Ако сте отвориле Art News, Art in America, Art Flesh, Kunstforum... последниве години - веројатно оттаму ве заплиснал еден од најдобрите и најнеобичните современи уметници, колумбиецот Ботеро, ренесансниот мајстор за 21-от век. Сега ве заплискува и од Маргина...

Актуелноста на овој исклучителен уметник последните години и месеци е проследена и со неколку книги и неколку значајни изложби кои го прикажуваат Гринавеј во уште покомплексна светлина. 34 Margina #8-9 [1994] | okno.mk

Ниту некој испрати абер дека Јофан и тефтерот се најдуваат таму некаде, во некој дел на светов, низ кој, последните години, нашиов народ, и тој што преостана по толкуте прокуди, се развеа како семе од глуварица.

Се знае само, и тоа се прикажува, дека Јован, напуштајќи ја засекогаш Потковицата, откако пред тоа им се поклонил на моштите на својот одамнешен предок на Молитвени Води, удрил прекутрупа низ Градишка Шума, па одејќи само по сртот на јужниот лак, и потоа спуштајќи се по надворешните падини на западниот , заедно со придружничката, стигнал на старата железничка станица, новата тогаш сè уште не беше подигната.

Кога Татко нè виде сите заедно околу него, синови и ќерка, што не се случуваше често во последните години, само Бог знае од каде најде сили за да потстане.

А подоцна, мислам последниве години, дури и ако увидела дека во пресметките згрешила можеби и било неудобно, или немала храброст одлуката што порано ја донела да ја измени а грешката да ја признае.

- Сфаќам! Разбирам - климнав со главата иако ми се чинеше дека од една слепа улица влегувам во друга, или во трета и тоа уште потемна и понепроодна.

„Размислував така долго време“, рече тој за цитатот, „но последната година го прецртав, бидејќи има многу добри интелектуалци“.

Од последните години на 18-от век па натаму, колонизираните земји мораа да формираат сопствени културни форми преку okno.mk | Margina #4-5 [1994] 15 хибридизирање на домашната култура со културата на колонизаторите.

Меѓу најдалековидите уметници во Америка се: Ерик Фисчл од почетокот на деценијата и Мајк Кели од нејзините последни години.

Тој дури и се наврати на Who’s Who за да го избрише неговото упатување кон интелектуалците како “криминалци”. okno.mk | Margina #4-5 [1994] 99

На 14 јуни 1986 Борхес почина во Женева, каде што е и погребан.

Тешко ја повредува главата, а поради труење лебдее меѓуживотот и смртта.

Умира таткото на Борхес кој последните години бил слеп поради хемиплегија.

Веќе тогаш водечките медиуми во еден глас трубеа ист рефрен, како што тоа денес го прават највлијателните корпоративни племенски тапани.

Имено, дека се рокенролот и насилството непосредно поврзани.

За време на последните години на војната го завршува лицејот и заминува за шпанија; под влијание на тогашните “ултраисти” (кои, заедно со некои други, пред повеќе од пола столетие одредени историчари на хиспанската литература ќе ги опфатат како “постмодернисти”, што била прва употреба на овој израз во книжевната историја), ги пишува и објавува првите песни.

Видот нагло му слаби.

Во 1921-та се враќа во Аргентина и со татковска помош 1923-та ја печати својата прва книга, збирката песни Одушевеност од Буенос Аирес.

Потоа следат: Истражувања, Месечина преку патот (1925), Обемот на мојата надеж (1926), Јазикот на Аргентинците (1928), Бележницата “Сан Мартин” (1929), Еваристо Кариего (1930), Расправа (1932), Општа повест на срамот (1935), Историја на вечноста (1936), Класична антологија на аргентинската литература (1937), Антологија на фантастичната литература (1940), Градина со патеки што се разгрануваат (1941), шест проблеми за дон Исидор Пароди (1942), Измислици (1944), Узорна смрт (1945), Ново побивање на времето (1947), Алеф (1948), Видови литература за гаучосите (1950), Стари германски литератури (1951), Други истражувања (1952), Приручник на фантастична зоологија (1957), Маседонио Фернандез, Музеј, Создавач (1960), Други, исти (1964), За шест жици (1965), Хрониките на Бастос Домека, Увод во северноамериканската литература (1967), Книга на измислени суштества (1968), Пофалба на сенката (1969), Бродиевиот извештај (1970), Конгрес (1971), Златото на тигровите (1972), Книга од песок (1975), Длабока ружа (1975), железна паричка, што е Будизам? (1976), Историја на ноќта (1977), Кратка Англосаксонска антологија (1978), Борхес во збор (1979), Седум вечери (1980), шифра (1981), 25 август 1983, Девет есеи за Данте (1982), Атлас, okno.mk | Margina #32-33 [1996] 204 Завереници (1985).

Иако во последните години оваа полемика повторно се степенува, првите подвизи на критиката од овој вид имаат корени во педесеттите, во росните години на рокенролот.

Хорхе се вработува како библиотекар во една оддалечена библиотека.

Скрсти одам, Бога молам Цепенков Може не беше последната година од Седумте сушни години, ама последните десетина месеци ни грутка снег народот беше видел, ни капка дожд врз себе беше сетил.

Пополнета тресиопашка, палава, пргава, а последната година злосна и пакосна.

Пред тоа чекореше како млада жена, одеше секој ден кај пријателките (од некои од нив беше постара половина век) да играат карти, еднаш неделно одеше во кино, и не пропушташе ниту една театарска премиера.

Во последните години од својот живот мајка одеднаш снеможе.

Но во последната година г.Станчев, кажуваат, се спуштил толку долу, така ниско го спуштил бугарскиот престиж во Петроград како што не ќе можеше да направи и најголемиот непријател на бугарските интереси.

Оваа последна година, кога конечно прифати дека започнал да живее во воено време, во време на војна, тој ја согледа и ограниченоста на својата човечка природа и на она во неа што се нарекува разумно расудување.

Среќа што не оќелаве, ниту пак обеле многу.

Проколната беше со своите сеќавања, кои најмногу ги имаше последниве години откако остана сама.

Неудобни му беа и штирканата јака на кошулата и машната- пеперутка, оти и тој, како и неговата поранешна жена, имаше ставено повеќе килограми последниве години.

Јас сета последна година се чудев како кај овој седумдесетгодишен старец со притисок и костоболка му остана уште сила за разврат и - ете ја сега одгатката!

Тајната на Десидерио Монсу Можеби најважното откритие последниве години, надреалистички предок par ex- cellence, “најзагадочниот” европски сликар меѓу 1600 и 1650-та е Десидерио Монсу.

На овие претходници од не премногу одалечените времиња сега им се подигаат олтари во најдобрите галерии во Европа.

Си замислувам сега како им се издолжиле лицата на тие таму и како тие го поменуваат? Навистина, слатка мисла!

Во последниве години од него немам некоја поголема корист, но подобро е земјата да се работи, отколку да стои угар.

Некако, во последниве години, ова како да ми тапка во место.

Во последните години многу често помислувал дека другите му пречат.

До крајот на својот живот беше педантен, и покрај тоа што во последните години ослепе и не можеше сам да се грижи за себе.

Последниве години, предлозите за легализација на дрогите се најдоа во фокусот на јавните расправи.

ЖАРКО ТРАЈАНОСКИ РЕЦЕНЗИЈА Идеологија и субјективитет

Една од најзначајните книги што последнава година се појави на македонски јазик, секако дека е книгата Идеологијата и Субјективитетот од Бранислав Саркањац (Метафорум, Скопје 1993, 304 стр.) Како што може да се насети и од самиот наслов, оваа книга е еден обид да се испита односот

Но сепак, колку што оваа војна се одолговлекува, попушта и разбирањето за самиот проблем - затоа, ова е можеби вистинскиот момент да се преиспита и да се разгледа правецот на идните дејствувања.

Бевме блиски. Само во последниве години, сето тоа го однесе ветрот.

Од друга страна, постои мислење дека сето тоа што последниве години се случува во светот, всушност го означува „крајот на историјата”, или барем крајот на онаа историја што денес ја познаваме.

Сузана Милевска е можеби најмаркантниот ликовен критичар кај нас (од вкупно петте!, но сепак...), а последниве години бележита е и нејзината улога на куратор на неколку интересни уметнички проекти.

Се тешиме со фактот дека можеби аполитичноста (која е неизбежна социјална последица после вакви енормни порции политика што ги консумиравме последниве години) повторно ќе ги натера луѓето да се бават со својата најнепосредна околина, земајќи го од социјалистичкото минато она најмалку лошото: презирот и игноранцијата спрема политичарите сфатени како некакви хипер-прилагодливи стаорчишта што ријат по житните амбари и повеќе наликуваат на елементарна непогода отколку на „мафијашка структура”.

Тука лежи смислата на ‘националистичките’ провали последниве години...

Второ, Министерството (за култура) некогаш одобрува средства, а некогаш не (како во последниве години).

Три обични чисти памети Слободан Благоевиќ Слободан Благоевиќ е роден 1951 г. во Сараево, а последниве години главно живее во Амстердам.

Сам со судбината Во такви услови, речиси во последните години на својата бурна историја и Шарл Де Гол бил обземен од истите чувства.

Можеби ќе беше најсреќна што порано да се вратам, да ги споделам последните години на нејзината осама.

Стоев така замислен на брегот, размислувајќи за новите предизвици на денот, со мисла нишана од сините бранови, го заушив познатиот глас на градинарот Раиз: - Знаев дека ќе ве сретнам на брегот.

И кога времето на Хабиб Бургиба завршуваше во мит, новиот владетел Бен Али, го посетуваше стариот владетел, во една пригода го донесе и во картагинската палата, но тоа се случи многу подоцна...

Често замислен шетав крај морето и покрај урнатините на Картагина. Во далечниот хоризонт се наѕираа контурите на палатата. Во неа суверенот ги минуваше последните години на своето владеење.

Одлично го владееше книжевниот арапски јазик, како и говорните варијанти на земјите во кои службувал во речиси сите држави на Блискиот Исток, Магреб и земјите на Персискиот Залив...

Се сеќавам и на однесувањето на претседателот на Француската република Франсоа Митеран, кој во последните години од владеењето, дури под притисокот на неизлечивата болест, чинеше натчовечки напори и усилби како да остане во историјата, макар што во граѓанска Франција, вечните мандати беа ограничени, а демократските традиции силни Минував близу претседателската палата, близу улицата, кога Бургиба, пред неколку дена продолжуваше, добро облечен да ги врши своите утрински прошетки за да ја убедува нацијата дека е тој жив и здрав и дека ведро чекори.

Во Тунис, ги доживеав последните години од владеењето на Хабиб Бургиба.

Со овие неизбежни мисли за сјајот и бедата на владеењето во нова Картагина, во која стариот Југурта ги завршуваше своите последни години во својот златен кафез, се доближувавме кон Добриот `рт, на долго очекуваната матанѕа...

И маршалот Тито, во последните години од животот, во едно исповедно интервју, поставувајќи си го отворено прашање дали ќе живее во историјата, ќе рече дека е свесен дека малку животи загрозил за да спаси многу повеќе.

И мене последниве години сѐ почесто ми се кине сонот.

Го познавав и неговиот претходник, амбасадорот Петер Себастијан, кој ќе мине најголем дел од својата дипломатска кариера во арапските земји, а во Тунис ќе службува во последните години од режимот на Хабиб Бургиба (1984- 1987). Имавме убави односи.

Тунис одамна беше и вистинската дипломатска оаза, еден вид резерват на великаните во дипломатијата, во која ги минуваа последните години на животот, дотогаш стари, искусни дипломати, прославени во нивното време со најразлични подвизи.

Мојата Мајка не ја криеше својата секогаш притаена гордост што за нејзиниот син се пишува насекаде и за неговата улога во палестинското прашање, но уште повеќе не ја криеше и нејзината голема загриженост за моите деца.

Тоа се случило во последната година на деветнаесеттиот век, пред Велигден на седум или осум дни, еден наспроти друг стоеле крај жолта чеза со спрегната кобила и со бело ждребе - црвенокосиот бег куп стврднато нишеста во кожа и облека и попот Зафир Јосков Вртипоп, испотен човекојадец во долга мантија, и се искажувале почести како двајца великани, првиот со имот и власт, вториот со знаење да ја надитрува смртта.

„Државата ги закити мажите, жените на тие мажи со задоволство ми ги закачија мене над срце, За заслуги и други самодејности во последниве години.

Прогресивците, едноставно беа олигархиска групација на којашто владеењето на Стојан не им беше по ќеф, но оставаа, се разбира не многу голем,но сепак колку - толку простор за слобода на говорот и слободно организирање на политички партии. – Доволно за почеток, оптимистички му велеше Љупчо на неговиот син кој тогаш беше на последната година од студиите по право.

Сега Борко е таму, во Долнец. Ако не можеше низ сите последни години на животот да отиде во своето место, сега е таму.

Тој и на Симона му дал прилика да учи, но овој последната година го запустил учењето, бегал во Долнец, вљубен во едно девојче, ќерка на служителот на училиштето, која подоцна заминала за друг.

Ах, Аљоша, ако ти не беше таков и толку нагнетен само со самиот себе, до одвратност, до темнина, ти, веројатно ќе видеше што направи од мене во овие последни години и во каква состојба сум јас сега.

Сето мачно што ѝ го зацрни животот овие последни години.

Доаѓањето на Мајка Тереза во нејзиниот роден град беше еден од позначајните настани во последните години од животот на Мајка, поминат во самота.

Единствено последната година пред да почине, таа понекогаш тивко, без воздишка, ќе речеше: „Зошто не си го зедов долапчето со чеизот?“ - Ете така беше баба ти Марија.

Изабела оди да го полие цвеќето. Пред тоа ми нуди цветен ликер.

- Умре на педесет и четири. Последните години повеќе разговараше и патуваше отколку што пишуваше.

Дури и во неговата последна година, кога цвеќето го ставаше пред луѓето.

Победникот ја минува целата, по него, само десеттинка од секундата подоцна – вториот.

И што сè ми изнаприкажа во тие нејзини последни години?

- Да, токму тоа; последните години од немиот филм, големите синеасти, па дури и целата продукција, достигнаа извесно совршенство, па може да се смета дека изумот на звучниот филм го расипа тоа совршенство. Margina #21 [1995] | okno.mk 23

Тој е единствено живо суштество што во последниве години ме трпи и кого јас го поднесувам во постојана близина, па како таков одлично ги препознава моите реакции.

58 Просторот на глобалниот град постојано е следен од мрежите за надзор и надлетуван од хеликоптери.

Кога безбедноста е поважна од благосостојбата во новите политики на зонирање и кога се случува нејзино целосно подредување кон сеопфатната логика на контрола, може да очекуваме инструментите на автоматска контрола, како што се беспилотните летала како оние кои се користат во војните во Ирак и Авганистан, да се појават и на небото над глобалните метрополи: „наскоро ограничените и црвените зони ќе се создаваат врз основа на логиката на авионите за контрола: просторното планирање ќе треба да ги инкорпорира формите на воздушна глобална контрола и да ги постави за приоритет пред слободата за развој на простори и општества“.59 Доказите за интензификација на граничната контрола во последните години можат да се најдат во наглото зголемување на буџетот за полициските сили; прифаќањето на нови, поинвазивни закони; развојот на пософистицирани технологии за надзор и информирање; построги визни режими и технолошки понапредни патни документи; зголемена соработка меѓу земјите на извор и на транзит и поголемата распространетост на механизмите за следење и контрола и по местото 58 Antonio Negri.

Микеланџело (Michelangelo), да речеме, налетал на Виторија Колона (Vittoria Collona), маркиза од Пескара, која му станува блиска пријателка: макар што речиси воопшто не се гледале (своите последни години таа ги живеела во манастир!), тој и посветил некои од своите најдобри сонети, не престанувајќи да и пишува и да и ги праќа цртежите, правени специјално за неа, сѐ до нејзината смрт...

Елен Лејбовиц не ја издвојуваат само околностите во кои вие двајца се среќавате (без формално да се сретнете) и комуницирате (без да си кажете дури и еден единствен збор), туку ја издвојуваат интенцијата со која таа решава да Ти пристапи и доследноста со која ја спроведува својата чиста намера.

На крајот, кога сме на темата на враќањето на козите во Македонија, сакам да ви раскажам и за еден вистински настан, далеку од секаква литературна имагинација, од последната година на мојата дипломатска мисија во Париз, поврзан со незавршеното козјо прашање!

Стариот циник и среќно оженет женомразец Џорџ Бернард Шо (Georg Bernard Shaw) секојдневно се допишувал (и тоа со години!) со убавата госпоѓа Патрик Кембел (Patrick Cambell), една од најголемите актерки на своето време; дури и се карал со неа (во епистоларна форма!) за различни работи, главно за постановките на неговите пиеси, но речиси никогаш не се гледале, иако дури и живееле во близина; од нивните писма (стотици, можеби и илјадници на број!) подоцна е составена прочуената епистоларна комедија со луциден наслов Драг мој лажго, позајмен од едно од нејзините врцкави писма...

Јас всушност, си зедов за слобода да ви пишувам за новата книга од балканската сага Тврдина од пепел, врз која работам последниве години и која се надевам еден ден ќе ја прочитате.

- Пушти го, - одмавна со рака Абраш, - порано беше едно од најмирните момчиња во Домот, но, последнава година сосем се промени.

Со оглед на аристократскиот дух, каков што е Marcel Duch- amp, состојбата во која се нашол сликарот во граѓанскато општество на преминот од 19. во 20. век (сеедно дали се работи за званичен сликар кој секоја година во Салонот го изложува своето дело - да ги прелистаме малку Apollinaire-овите Уметнички хроники за да се присетиме на некои денес делумно заборавени имиња, како што се Dubufe, Carolus-Duran, Dagnan-Bouveret - или за сликар од Монтмартр, чирак како Raffaellia, со кого Duch- amp, конечно, делеше сѐ во текот на последните години од своето престојување во Париз) не беше нималку подобра од фактот дека во времето на Leonardo сликарството се сметало за механичка уметност, а сликарот имал третман одвај нешто подобар од домашниот слуга или собар.