ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Реката секогаш повикуваше некаде, да продолжиме со селидбата, кон непознатите предели, кон морето, кога веќе еднаш сме се откорнале од родната земја.

Збогум за навек, народни предавници! — плукна пред Бориса и се оддели од нив, цврсто решен да не го остави народот во најтешките страдања.

Се позамисли малку, стана со манлихерата в раце и луто, сиот возбуден викна: — Јас, господа војводи, не се покорувам веќе на вашите наредби и од денеска не идам со вас да ја спасувам мојава глава. Не ја напуштам родната земја дури главава стои на рамената.

Цариградска диплома за правни студии, во монархистичката родна земја!

Тука беше, првин, неговата цариградска диплома, со која стана кадија, па нејзината нострификација во монархистичката родна земја, па потоа нејзината валидност од времето на окупацијата, во градот на истекот на реката од Езерото.

Кога се вратил од Цариград, во родната земја, пишувал повторно од лево на десно, на латиничната албанска абецеда.

- Ја напуштил родната земја за да му избега на фашизмот, кога тој му бил зад петиците.

И така, обземен од мајкините и татковите завети, синот се препушта во невидена авантура во непријателски настроената родна земја.

Авторот на книгата, при престојот во родната земја, ќе го соочат со пеколното демолирање на верските објекти, ликвидирањето на свештениците и на крајот со показот на Атеистичкиот музеј, последен од таков вид во светот (изграден во 1973 година по угледот на советските атеистички музеи од времето на Ленин и Сталин).

Според Мајка, Бог кој ги услишал нејзините молитви, ме спаси од враќањето во родната земја.

Тој по мачниот живот што го мина, неколку пати соочувајќи се со смртта и со пеколни маки, во последен миг спасен пред да биде целосно жив закопан, им порачуваше да ги сакаат родната земја и јазикот до страдање, да не им се срди срцето против Албанија дури и кога ќе страдаат невини, татковината останува татковина, дури кога убива.

Како ретко кој друг во историјата, Фаик Коница со својот живот и творештво ја изразуваше судбината на Албанците распнати помеѓу Западот и Истокот, минатото и иднината, родната земја и егзилот.

Еве, пред вратите на Атеистичкиот музеј во родната земја!

Да знаеше кутриот Х.Х. какви мисли ми се вртеа во мојата глава, како реакција на неговите искажувања, сигурно ќе добиеше непобитни аргументи за моето тотално застранување од трајните вредности на мојата родна земја, а ако успееше да извлече од мене барем минимални докази, бездруго ќе добиеше и сигурни поени за неговото унапредување во кариерата доближувајќи се што повеќе до митски далечната Централа.

И најмачно ми беше на ова патување во родната земја да се разберам со луѓето, со народот со кои имав најмногу предиспозиции да се разберам, да бидам рамноправен дел со нив.

Но татковата мисла ниту во еден момент не нѐ оддалечуваше од нашата родна земја, од нашето минато, од нашето враќање. Напротив!

И оваа трансгресија ќе ја зајакне неговата неодолива импулсивност, речиси истата онаа која ќе ја мотивира неговата мајка да го преземе фаталното патување во родната земја и која ќе биде принудена да го скрати.

Имаше во мојата свест напластени наивни изговори во прилог на улогата да се патува во Албанија, наивни занеси дека таму, во родната земја, каде што Сталин уште владее, не можеле преку ноќ да ја убијат илјадалетната беса, големото гостопримство, постојано отворената врата за туѓинецот и безусловното жртвување и многу други вредности со луѓето макар што во вечна изолација и одбра­на се одржуваа, истрајуваа.

III Секој во семејството, на свој начин, беше опседнат од енигмата на враќањето во родната земја, но секому му беше јасно за нашата припадност и на земјата без враќање.

На прагот на Атеистичкиот музеј уште еднаш ми проблесна во сеќавањето татковата тајна за неговото враќање од Цариград во родната земја Албанија.

Библиотеката ни беше оставена во наследство во туѓина, по сѐ што изгуби семејството во родната земја.

Во атомите на генот, кои ме поврзуваа со Татко, чувствував како во нова димензија на времето се надоврзувам во скадарскиот пекол на некогашното рајско патување на Татко во Цариград и како во сон трчам во место, запирам на последната етапа од враќањето од егзил во родната земја.

Мајка тврдеше дека Татко ѝ се доверувал дека цел живот во библиотеката, трагал по магичниот редослед на читањето кој ги покажувал среќните излези за семејството, одговорите на големите прашања на егзистенцијата, во кои било вклучено и прашањето на враќањето во родната земја.

Во татковите размисли сигурно доминираа варијантите на враќањата во родната земја.

Во својот долг страдалнички живот на Балканот, минувајќи низ круговите на егзилот, покрај чувството на помирувањето со текот на судбината и природниот крај, Татко беше најмногу од сите нас начисто и со невозможноста на враќањето во родната земја.

Се обидував, со силите што ми преостануваа, да ја организирам својата издржливост до блискиот крај на престојот во родната земја.

Но дали најден во виорот на егзилот откако ја минав­ме границата – која беше мојата татковина, сега вратен во родната земја, дали јас бев повикан да плаќам некаков долг по цена на силни страдања, дури и по цена на својот живот?

Силата брзо ми ја враќаше сознанието дека се враќав скршен, но недокршен од родната земја и од Атеистичкиот музеј во Скадар за еден ден да сведочам за неговото трагично постоење...

И еве сега „Фајар” во Париз ја објавува и третата книга на Луан Старова романот Атеистички музеј, (Le musée de l` athéisme), во кој авторот ни претставува еден трагичен запис за неколкуте пеколни денови од патувањето во пролетта 1979 година во Албанија на Енвер Хоџа, кога сакал да ја види својата родна земја, тогаш сѐ уште во јаремот на сталинистичката ортодоксија.

Кој кого да сожалува во нашата родна земја која мораше да се сака и кога те убива, но заробена од самата себе поради грешниот ментален склоп на некоја глава, со невидени параноични последици за невините луѓе.

Во прво време, во темата на враќањето во родната земја, субјектот разбира дека ќе треба да се брани од акциите на еден анти­субјект, наративен интервент, означен од платените егзекутори на тајната полиција („Дури и во мислите, не стануваше збор за повлекување или да се избегне стапицата којашто се профилираше...“).

Од премолците и ретките исповеди, можеше да се насетат делови од историјата на трагизмот на нашето невозможно враќање во родната земја.

Бргу го сопреа два големи бункери, како големи бели очи на ридот, кои ми ја упатуваа последната закана: никогаш повеќе да не се враќам во родната земја зашто, во спротивно, ќе пукаат.

Таа речиси никогаш не зборуваше за своето враќање од родната земја во 1973 година.

И така, во Атеистичкиот музеј во Скадар ми беше фрлена анатемата како на непоправлив неверник во сталинската идеологија на родната земја, ми се стеснуваше стапицата на некаков имагинарен реванш без реални причини.

Како и многупати на ова речиси безизлезно надреалистичко патување во родната земја, кога барабанската реторика на моите водичи ме исклучуваше со мислите, за среќа, во свеста, повторно ми се отвораше вратата на сеќавањето на семејниот дом, на Мајка и на Татко, со сите во семејството.

Уште тогаш неговата мала и кревка родна земја, излезена со неизвесна судбина од отоманскиот тунел, пет века трагајќи по излез од него, со сите рани, лузни на преобраќањата, верски и идеолошки, по сите преселби и битки, му се виде и како плен на сталинистичката идеологија.

Едниот случај бил кога била објавена неговата книга на неговиот мајчин македонски јазик и честа да биде гостин на родната земја, кога таа е слободна држава и е ковач на својата сопствена судбина, другиот случај бил кога неговиот автобиографски роман Ова е мојата татковина бил најден на канцелариската маса во Белата Куќа на Претседателот Франклин Делано Рузвелт, веднаш по неговата смрт.

Омразата и бесот што му ја завладеаја душата, му го истераа сонот и ја преплавија неговата слика за родната земја со безнадеж беа неговиот најголем пораз.

За секој клуч постои некаква брава, но секоја брава си има своја историја...

Речиси целиот живот ќе му мине во потрага по патот кој води во родната земја, остварувајќи го вистинското враќање само во јазикот!

Ќе заминат да живеат во селото Даир ал Асад. Станува бегалец и во родната земја.

Кога во далечната 1943 година ноќе со еден стар семеен чун ја минавме границата која беше означена под Езерото, според легендите во кои верувавме во детството и чувана од еден змеј, границата меѓу родната земја и среќниот егзил на другиот брег, ние бевме осудени на клетвата дека нема враќање од егзил.

Внесен во своите размисли, во еден момент Климент неочекувано праша: Што значи поточно да си Евреин?

Макар што содржината на оваа дисертација десет години по нејзината одбрана во Париз, во неговата родна земја може лесно да го чини глава, според тајните домашни универзитетски рецензенти жедни за брза кариера и подготвени да му го заземат местото на можеби единствениот докторанд, во докторскиот труд на Климент Камилски вриело од „прозападните декадентни идеи во воспитувањето“ кои не биле во согласност со социјалистичкото воспитување на детето и доминирале просоветските идеи во времето на Информбирото во неговата земја!

Тој се сети и на другите балкански идеалисти кои црпеле од бескрајот на париските цивилизациски, уметнички, стилски, културни и други цивилизациски вредности на хуманизмот, ренесансата, класицизмот, рационализмот, реализмот, импресионизмот, авангардата (со кубизмот, надреализмот...) и се враќале во малечката родна земја надоени со уште поголеми дози на идеализам.

Постојаните емиграции на Евреите ќе ја чуваат и зајакнуваат во нивната колективна имагинација и меморија вкоренетата сознајба во свеста за нивната изгубена родна земја.

А кога од мојата родна земја до мене ќе допрат приземни вести и гадни трачеви, Џони горчливо резимира: „Много их је и страшно галаме!“.

XXIII Мајка својот живот на Балканот го делеше на два дела, јасно обележени од балканската географија и од балканската историја: на живот минат на едната страна од границата, во родната земја, и на живот минат на друга­та страна од границата, односно во туѓина.

Татко замина пред три години, не можејќи пред тоа, ниту во најоптимистичките претпоставки, да си замисли дека родната земја ќе се ослободи од сталинизмот и од границите.

Таа, наспроти Татко, беше за останување, со надеж за полесно враќање во родната земја.

Две години подоцна, Татко, прогонуван од италијанскиот фашизам, ја напушти таа родна земја, со семејството, и му се препушти на балканскиот егзил.

Мајка го оправдуваше заминувањето, оддалечувањето од родната земја само ако тоа беше со Божјиот повик за да се сподели својата внатрешна болка и сопственото страдање со она на најсиромашните.

Единствените сигнали кои доаѓаа тогаш од родната земја беа телеграмите-некролози кои ѝ стигнуваа најчесто на Мајка.

Откако ме прегрна, продолжи да си ја гледа емисијата, велејќи: – Глеј, сине, пусти ние, што ни се случува во родната земја. Кијамет.

До последните денови од животот, таа веруваше дека постои излез од страдалничкиот круг на егзилот, со враќањето на почетната точка, со враќањето во родната земја.

Ме мачеа овие настани, со години, по моето неколку­дневно трауматично престојување во родната земја.

Но на Балканот, границите, во нејзиниот животен век, беа толку променливи што најчесто не можеше и самата лесно да си утврди каде започнуваа и каде завршуваа туѓината и родната земја.

И не случајно, во овој чудесен предел крај реката, каде што си свивме ново гнездо, во очекување на новите историски настани, особено по Втората светска војна чиј крај се навестуваше, Татко се задлабочи во проучувањето на миграторните процеси на птиците и на јагулите запаѓајќи во нова илузија во која Мајка гледаше пориви за оддалечување од родната земја, а не враќање во неа, како што се надеваше постојано.

Сиот нејзин живот согоруваше во тоа верување на кое му се надоврзуваше и последната мисија на враќањето во родната земја...

Се создадоа пет нови држави, а ние повторно си го променивме државјанството станувајќи граѓани на Република Македонија, макар што со промената во државата си остана границата помеѓу нашата родна земја и земјата на новото државјанство. Повеќе не бевме емигранти.

Многу години подоцна, кога во родната земја, со натчовечки сили, се изгради пругата од Тирана до Поградец, односно до самата граница, се крена, од другата страна на границата, и пругата на нашето мало вовче.

Но сега, бидејќи предвреме си заминуваше од родната земја, ѝ беше променет третманот.

Кај се напуштала родната земја? Нема поголемо проклетство од тоа својата земја да ја напуштиш, од своите да бидеш прогонуван.

По предвременото враќање од својата родна земја, Мајка понесе уште една голема тежина во душата од која не можеше да се ослободи до крајот од својот живот.

И така, сонот на моето среќно враќање во родната земја се судри со морничавоста на идеологијата која не престануваше да ги меле човечките души и животи и се закануваше да достигне до синдром на невидено жртвување.

Јунаците на првиот Мајкин бал, во 1939 година, на чело со грофот Чано, тогашен министер за надворешни работи, ја нападнаа родната земја на Мајка. Нејзината родна земја.

Наспроти сите притаени сопирања од страна на Татко да појде во родната земја, Мајка беше решена да се најде и на жртвеникот на враќањето, небаре сакајќи, со самото минување на границата, да ја обезличи, да нѐ ослободи од нејзиното митско присуство во нашите животи, да го наложи чинот на враќањето како нормална состојба, како и за сите други луѓе на земјата, како нејзин реванш над балканската историја.

Татко сакаше да дојде до некаков позадлабочен, философски одговор на оваа дилема, особено кога беше во прашање неговата родна земја Албанија и неговата илузија дека ќе ја разбере логиката на возвишувањето и на падовите на империите на Балканот.

Нагонот да се полета, како во семејство во облак на Шагал, сигурно доаѓаше од немоќта да се минат границите, особено големата граница која нѐ делеше од родната земја.

Трагиката на родната земја, под сталинизмот и вна­трешниот ѕид од седумстотини илјади бункери, ја видов и ја пренесов низ глобалната метафора на Атеистичкиот музеј (во книгата со истоимениот наслов) во Скадар, изграден со цел во првата и последна атеистичка држава во светот, идеологијата да го преземе местото на трите религии (исламот и христијанството, со православјето и католицизмот).

Откако повеќе не ја мачеа Татковите илузии на заминувањето, а враќањето во времето го беа исклучиле обајцата, зашто во родната земја настапија тешки времиња за обете нивни семејства.

Не ми беше лесно да го разберам Мајкиното учество во балканската историја, посебно односот кон сложеното „албанско прашање”, како и кон границите, тие проклети линии на делбите, таа пајажина пред и околу луѓето, како што таа често, гласно или шептејќи се изразуваше за нив, особено откако ја напуштивме родната земја и станавме засекогаш емигранти на животот.

Ја задржував, колку што имав свесна моќ за тоа, во спомените, потоа, низ лавиринтот на потсвеста, таа за миг ќе ми се појавеше во некој од сништата кој секогаш се збиднуваше зад границата, во родната земја.

Сакаше да го види исходот на сталинизмот и во блиската родна земја.

Се бегаше, само се бегаше, од своите, од себе си, се бегаше без оглед каде ќе се стигнеше, само да се избега од родната земја…

Патуваа со нив и спасените таткови надежи, првин преку границата со родната земја, а потем, кон морето, океанот, означувајќи ја варијантата на можното враќање.

Луѓето беа обземени по секоја цена да ја напуштат родната земја.

А јас , небаре само јас се враќам во родната земја за да видам што станало во слободата и демократијата, со остатоците на поширокото семејство.

Балканот се ослободуваше од стегите на идеолошкиот тоталитаризам, а дури и во родната земја, за чудо, падна сталинизмот.

Сега на родната земја ѝ пристапував од новото гранично место близу Манастирот, со модерни гранични згради, извишени од двете соседни земји, со надежите за зближување што најпосле ги донесуваше новото време.

Овој роман, кој ја опишува петдневната рашомонијада на авторот во родната земја во пролетта на 1979 (кога овде се слави стогодишнината од раѓањето на Сталин), доживеа во Франција значајно толкување на своите внатрешни слоеви и пошироки значења од бележити француски писатели и книжевни критичари.

Академикот и гонкуровец Морис Друон, истакнувајќи го значењето на овој роман, како и сагата во целост, како посебен придонес во европските литератури, особено во периодот на падот на идеологиите ќе запише: Се работи за еден трагичен запис од враќањето во родната земја Албанија (во 1979 г.), која сѐ уште била под јаремот на сталинистичката ортодоксија...