ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Алексис Лорка Lire,été 1997 Се случуваше во еден од првите париски октом­ври­ски денови кога во Сенатот на Франција, сенаторот Робер Бадентер водеше една исклучителна сесија: поезијата овде се соочуваше со големите проблеми на човештвото, за што нашето внимание го обземаше Едгар Морен; неговата анализа, неговата мудра елоквенција, му оддаваше заслужено признание на последното дело на Луан Старова, објавено на француски јазик - Времето на козите.

И, повторно мора да се има на ум Дишановиот хумор. ANEMIC, што е дел од насловот, во францускиот јазик го среќаваме единствено како анаграм на зборот CINEMA.

Бидејќи во францускиот јазик било која придавка може да стане именка со додаток на член, chaude може да биде и жешка жена. CHOU-FLEUR се поврзува со SOUFFLEUR што може да се раздели на sou-fleur, “цвет за паричка”, што би била проститутка. SERRE CHAUDE, жешка стаклена куќа, би претставувало бордел.

При ова, во ниеден момент не смее да се изгуби од предвид фактот дека Рембо говори за гласовите во францускиот јазик, Хлебников во рускиот, С.Маркус (претежно) – во романскиот.

Во својот „космополитски вознес” ја одбранив на Свеучилиштето во Загреб докторската дисертација, напишана на француски јазик, „Делото на Фаик Коница на француски јазик и неговите врски со Гијом Аполинер”.

Силно ќе проникне во францускиот јазик и книжевност.

Албанскиот полиграф ќе соработува во книжевното списание на Аполинер „Гозбата на Езоп” под псевдоним и на француски јазик, во духот и стилот на тогашните европски авангардни автори, вложувајќи го другиот дел на својата личност во написи под вистинското име во прилог на албанската преродба.

Се обидував да се сетам за сите други објавувани написи за Коница и Аполинер, особено за текстовите објавени на француски јазик.

Таа оптимистичка нишка доаѓаше до израз на тие мои часови по француски јазик.

Важно беше да добро го совладам францускиот јазик. За тоа бев тука.

Утринските часеви ми беа слободни и јас посетував курсеви по француски јазик во француската Алијанса.

Еден ден ми рече: - Софи, јас престанав да ги посетувам часевите по француски јазик во Католичкиот Институт .

Ако во Париз бев растргана и едвај успевав да стигнам секаде-одење на часеви по француски јазик во Алиансата, брзање низ ходниците на метрото да стигнам на време за да се грижам за Патрик, одење во паркот со него, читање на литература за претстоечките испити на факултетот, тука во Бретања уживав во летото со сите негови убавини.

За разлика од мене која што посетував часови по француски јазик во Алиансата Ангела го учеше францускиот јазик во Католичкиот Институт.

Единствено нешто што ме исполнуваше покрај децата на сестра ми тоа беше мојата работа како професор по француски јазик во основното училиште.

Како студент во Женева и близок до ЦК на ТМОРО, притоа и приврзаник на Б.Сарафов, тој го издава таму (на француски јазик) весникот “L’ Effort”/1900-1901/, а по дипломирањето во Париз го редактира весникот “Mouvement Macedonien” /1902-1903/. 26.

Конзулот Стег, кој молчаливо го следи распитот, го праша: „Сте сакале да ја уништите токму Викторија? „Затоа што знам француски јазик“.

- Не бавете се, господине! - скоро рика на несмасен француски јазик.

Нејзините надежи и делумно ќе се исполнат, кога Татко, сплеткан во витлите на Големата војна, најверојатно жртва на хасмата*во родниот Подградец, работејќи во еден период како преведувач по француски јазик и инспектор на училиштата на албански јазик (според записи на легендарниот поетот од Подградец Ласгуш Порадеци), под управа на француската администрација, по наговор на командантот на француската окупациона зона Едуард Огист Иполит Мортје ќе се најде, по тајни патишта, во цветот на младоста, во Истанбул за да учи за кадија, крај својот вујко Али Фетхи-беј, во времето на најжестоките борби за создавање на нова Турција, по целосниот распад на Османската империја.

За доказ на својата теза во интимното друштво, во залезните години на животот, кога луцидноста не го изневеруваше, Бургиба им ја читаше на убаво негован француски јазик на свои пријатели и познати политички државници кои го сакаа и почитува, поемата на Алфред де Вињи Смртта на волкот.

- Убава вест ни носите! рече генсекот загледан во кожниот црвен омот во кој беше копијата на текстот на пораката од претседателот Мојсов, преведена на француски јазик, на меморандум од амбасадата.

Односот кон анималниот свет ќе го доведува човека да се однесува како кон жртвуваните животни и кон блиските од својот човечки сој.

Зарем нејзиниот постар син Ариф не го знаеше францускиот јазик и не ги познаваше добро француските војници на чело со командантот на воената територија на Подградец, припоена на тогашната Република Корча, а зарем тие не му ветија еден ден, кога ќе заврши војната да го прифатат на студии во Франција? Зарем не му беше ветена иднината?

Тој се почувствува повикан да реферира единствено пред Татко за донесените книги од Париз. Mission accomplie Paris, mon vieux! симболично објави Камилски на француски јазик.

Аполинер е цврст во ставот дека не може да прифати ваква војна против францускиот јазик која започна во Германија, зашто истото тоа би можеле да го направат Французите во Франција, да се ослободат од германските зборови, потоа Англичаните, па Шпанците.

Зачудено го гледаше Татко, кој набрзо ја кажа тајната: Аполинер едноставно предложи дека само туѓите зборови, (продолжи на француски јазик qui ne sont pas, digrѕ` (кои не се сварени), можат да бидат отфрлени.

Би настанала вистинска јазична војна во Европа, па и во светот!

На изненадување на Татко, Камилски започна да ги пее на француски јазик тие стихови на Марселезата: Quoi! ces Cohortes trangres/feraient la loi dans nos foyers!/ quoi! ces phalanges mercenaire/terrasseraient nos fiers guerriers. (Што! зар овие странски кохорти/ќе бидат закон во нашите огништа! / Што!/ зар овие платенички фаланги/ ќе ги победуваат нашите горди воини).

Камилски сакајќи да го изрази прецизното значење на овој збор, но и да го покаже бездруго доброто владеење на францускиот јазик, значењето на зборот аирлија, го претстави и на француски јазик: Q`il vous soit de bon augure!

Тој не се задоволуваше само од основната информација во енциклопедискиот речник на Емил Литре, чии шест големи тома ги донесе од Париз, дека јаничарот бил војник на турската пешадија кој му служел на Големиот Господар, а јаничарската војска, создадена според едни од Орхан во 1330 година, а според други, од неговиот син Мурат I во 1362 година и во неа биле регрутирани христијански заробеници, била уништена од султанот Махмут II во 1826 година, туку посебно инисистираше да се внимава на дополнителното фигуративно значење, кое го претстави авторитетно на својот негуван француски јазик: Il se dit (des janissaires), en mauvaise part, des satellites d` une autirit quelconque!

Авторот на книгата, писателот и историчар Леон Каин (1841-1900), професор на Сорбона и конзерватор на големата библиотека во Париз Мазарин, во 1899 година го запознал младиот албански полиграф и полиглот Фаик Бег Коница (тогаш 23-годишен), со завршени филолошки студии во Франција, кој совршено го владеел стариот и новиот француски јазик, потоа неколку балкански и европски јазици, старотурски и новотурски, санскрит и други јазици.

Пишувањето на турски јазик со помош на арапски знаци беше апсурдно колку и пишувањето на француски јазик со хебрејски знаци!

Татко во преостанатиот дел на ноќта и до пладне идниот ден ја прочита целата книга на Камилски за воспитувањето на детето која, всушност, беше објавената дисертација на француски јазик.

Камилски одвреме-наврме го демонстрираше своето одлично знаење на францускиот јазик, не само за да го потврди универзалното значење на турцизмот и на овој светски јазик туку и да го практикува со Татко, како со единствен собеседник на Балканот на овој јазик.

Ти си мојот последен верен читател на Балканот во кого имам доверба, земи ја мојата Книга Книга за детето детето објавена на француски јазик.

Всушност, турски како алтајски јазик, имајќи задолжително осум писмени самогласки, е спротивен на семитските како арапскиот или хебрејскиот, на кои генерално им се потребни три писмени самогласки единствено да ги означат другите зборови различно хомографирани.

Се повикуваат, во одбрана на оваа космополитска теза и врвни авторитети, како Гијом Аполинер, кој бил цврст во ставот дека не може да прифати ваква војна против францускиот јазик која започна во Германија, зашто истото би можеле да го направат Французите во Франција, да се ослободат од германските зборови, потоа Англичаните, па Шпанците.

Климент Камилски живна кога Татко се задржа на зборовите пренесени од италијански и од француски јазик во балканските јазици во XVIII и посебно во XIX век.

Тоа го разбрав многу подоцна, на денот на смртта на Татко, кога за прв пат ми прозборе на француски јазик, навестувајќи ми ја својата некогашна „француска врска“.

Францускиот јазик можеби ќе ѝ послужи побргу да излезе од овој маѓепсан балкански лавиринт на разлики!” – дополнила Клементина.

Многу години подоцна, во основното училиште, кога прв пат го учев францускиот јазик, Мајка ни го откри знаењето на овој јазик, кога требаше да направиме некој мал состав на француски јазик или да одговориме на прашањата од француската граматика.

За прв пат дозна дека Мајка, во Солун, учела и француски јазик.

Мислев дека ќе може да го посетува училиштето бидејќи започнала да учи француски јазик во Јанина.

Тие дотогаш сѐ уште стравуваа да ни ги откријат нивните врски со Франција, со знаењето на францускиот јазик, уште во раните години на нивните животи.

Таа го криеше знаењето на францускиот јазик од нас, децата, како да беа во некаков антифранцуски сојуз, обајцата.

Еднаш, вознемирен, јас ја покажав немоќта да напишам состав на француски јазик и, од очај, на празната хартија, ми се разлија неколку солзи.

Мајка Амелија, насетувајќи ја дилемата, ќе продолжи: „Нашите ученички ги учиме заедно да пеат на француски јазик.

Го владееја, а го криеја од нас... ***

И, откако вујна Клементина ќе го избере вистинското училиште за својата миленичка, една вечер, доцна, на својот сопруг ќе му ја изнесе идејата, внуката да се школува на француски јазик, кај солунските лазаристи.

Тогаш Мајка ми пријде, го зеде учебникот по француски и започна да чита на убав, јасен француски јазик, многу, многу подобро од нашата наставничка по француски.

Го криев вешто од сите знаењето на францускиот јазик. – Да, јас знаев за твоето заминување во Турција, од мојата свекрва, прва братучеда на Фетхи-беј Окијар, знаев и за твојата „француска врска”, ама не многу.

Учена во училиштето да ја сака Франција, низ францускиот јазик, низ божјите пораки, пренесувани од светите лазаристи, со лаичката варијанта, Мајка всушност ја засакува Италија, како земја на својата втора мајка Клементина.

За мене, нејзиното знаење на францускиот јазик беше вистинско чудо.

Најупатни информации околу школувањето на својата внука добила за училиштата во кои француски учители ја изведувале наставата само на француски јазик.

Ѝ ја кажал својата восхит од книгата, велејќи, d est un livre fou! (тоа е луда книга), завршувајќи со тоа дека сигурно ќе ја преведува на француски јазик.

Условот за жителство во овој замок беше преведувањето на еден автор од француски јазик на својот мајчин или друг јазик.